Het spook van Churchill

In de Britse cultuuroorlogen duikt Winston Churchill telkens weer op – zeker in Brexit-tijden.

In maart riep Labour-politicus David Lammy de geest van ‘de grootste Brit ooit’ op in zijn aanval op de European Research Group, een ultrarechtse denktank. ‘Op 30 september 1938 stond Churchill in het parlement en zei: “We will not appease Hitler.” Ik zeg nu: “We will not appease the European Research Group.”’ In april haalde de UKIP-politicus Mike Hookem in het Europese Parlement Churchill-citaten aan om zijn zorgen over de visserij-industrie te uiten.

Britse kranten schreven in april instemmend over de satire in Saturday Night Live, waarin een fictieve Theresa May ‘gered’ wordt door een mythische spookverschijning van Churchill. In februari ruzieden schaduw-chancellor John McDonnell en conservatief politicus Nicholas Soams (kleinzoon van) in de media uitgebreid over de vraag of Churchill een ‘schurk’ was.

Hij is overal, en steeds opnieuw. Op Politico schreef de Britse columnist Otto English dat Groot-Brittannië nu toch echt eens minder moet hangen aan de Churchill-mythologie, en citeerde daarbij de Duitse toneelschrijver Bertolt Brecht: ‘Ongelukkig is het land dat helden nodig heeft.’

Is Churchill nu meer dan ooit het ankerpunt voor Britse onzekerheid? We vroegen het historicus Felix Klos, auteur van Churchill: vader van Europa: ‘Eigenlijk is Churchill al heel lang het ankerpunt in de discussie over Europa. Toen Groot-Brittannië in 1963 onderhandelde over de EEG, gaf Churchill vanuit het ziekenhuis nog advies. Hij zei toen: “Ga maar aan tafel zitten, want anders sta je op het menu.” Bij elke volgende stap is Churchill erbij gehaald. Bij de onderhandelingen over de euro luisterde de voormalige premier en onderhandelaar Edward Heath voor inspiratie naar Churchills Zürich-speech van 1946. Premier David Cameron meende zelf te handelen volgens het principe WWWD (What Would Winston Do?), al denk ik niet dat hij dat heeft gehanteerd bij het uitroepen van het referendum. Ik vind het niet zo gek dat Britten in deze politieke koorts naar hun grote nationale held teruggrijpen. Hij is een schilderachtig figuur en er is heel veel over hem verschenen. Wel is het belangrijk te waken voor verkeerde informatie, die overal op internet circuleert. UKIP is bijvoorbeeld goed in lukraak knippen en plakken van Churchill-citaten, uit verschillende tijdperken en contexten.’