Het is terecht dat Saddam Hoessein is opgehangen

Het is terecht dat Saddam Hoessein is opgehangen

Anton Van Hooff, docent klassieke cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Nijmegen

‘In de antieke republikeinse traditie werd het vermoorden van een tiran beschouwd als goede daad of burgerplicht. Nadat in 508 v.Chr. in Athene de democratie was gevestigd, werd op de agora een standbeeld opgericht voor de “tirannendoders” Harmodios en Aristogeiton. Die hadden een halve eeuw eerder de tiran Hipparchos vermoord, eigenlijk om een erotisch conflict. Deze moord vanuit homoseksuele motieven werd zo gestileerd tot een daad van goed democratisch burgerschap.
De moord van Brutus op Caesar werd door Romeinse republikeinen in diezelfde traditie geplaatst. Brutus zou de Republiek hebben willen redden. Ook de Franse revolutionairen bouwden voort op deze traditie. In de periode nadat Lodewijk XVI ter dood was veroordeeld, noemden veel Fransen hun kind Brutus. Maar Lodewijk XVI was geen dictator. Hij werd aanvankelijk juist als “volkskoning” geëerd. Hij werd het slachtoffer van de radicalisering binnen het revolutionaire regime.
Het is dan ook moeilijk een historische parallel te vinden voor het proces tegen Saddam Hoessein. Het was geen regelrechte moord op een tiran en ook geen eerlijk proces volgens internationale rechtsregels. Dat is deels de schuld van de VS, die het Internationale Hof in Den Haag niet erkent. Het resultaat is nationale wraakjustitie, wat een keten van wraaknemingen in gang zet.’

Ruth Oldenziel, Amerika-deskundige en hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven

‘Het hele idee achter de doodstraf is dat de bevolking er iets van leert. Daarom moet terechtstelling door de staat in de openbaarheid plaatsvinden. Zoals vroeger terechtstellingen op het centrale plein werden voltrokken. Maar in Irak ontbreekt die openbare, gedeelde ruimte, vanwege de etnische en religieuze verdeeldheid. Ook is er geen volledige soevereiniteit – Saddam Hussein bleef tot de laatste minuten voor de terechtstelling in Amerikaanse handen. Het is dan ook interessant om de gêne te zien bij de Amerikanen, nu beelden van de voltrekking van het vonnis met mobieltjes openbaar zijn gemaakt. Dat heeft iets tegenstrijdigs.
De VS heeft getracht het proces een legaal tintje te geven. Ideeën binnen de internationale rechtsgemeenschap hebben daarbij een rol gespeeld. Van het proces tegen Milosevic heeft men geleerd dat nationale verzoening slechts tot stand kan komen bij veroordeling door lokale rechters. En dat het een eindeloos proces kan worden als men volledigheid wil betrachten.
Het uiteindelijke resultaat is een slecht compromis, een mengvorm van alles. We zien een veroordeling in de openbare ruimte door een nationale staat, toepassing van een internationaal rechtskader en tegelijkertijd een etnische afrekening, ingebed in lokale gebruiken. Uiteindelijk blijft daarvan bij mij toch het beeld van een ordinaire lynchpartij hangen.’

James Kennedy, hoogleraar nieuwste geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

‘Het gevoel dat een staatshoofd moet terechtstaan voor wandaden, is gangbaar geworden na de Tweede Wereldoorlog. Maar ook na de Eerste Wereldoorlog was er al een brede roep in Engeland en de VS – de overwinnaars – om de Duitse keizer – de verliezer – te berechten. Het idee dat “war criminals” berecht zouden moeten worden, komt dus deels voort uit een democratische impuls.
Een tweede, humanistische impuls vormt de ontwikkeling van het internationaal recht in de twintigste eeuw. De idee ontstond dat er internationaal erkende normen zijn, waar ieder “beschaafd” land zich aan houdt. Overtreders van die normen moeten worden bestraft. Maar over de optimale vorm van die berechting bestaat nog altijd onenigheid. Elke oplossing heeft weer haar nadelen.
Mijn grootste bezwaar tegen het proces tegen Saddam Hoessein is niet zozeer de doodstraf of het feit dat de rechters Irakezen waren, maar dat het op sektarische leest is geschoeid. Dit illustreert het probleem dat deze processen altijd neerkomen op het recht van de overwinnaar. Een internationaal Hof is weliswaar humaner en heeft eerlijker procedures, maar lost dit probleem in essentie niet op. Dat zag je met het proces tegen Milosevic, dat door de Serviërs werd gezien als een afrekening van de internationale gemeenschap.’