Gezien

Tentoonstelling
door Marieke Prins

Goud, véél goud

In de Nieuwe Kerk verwacht je eeuwenoud, metershoog, kostbaar en uniek. De tentoonstelling Indonesia stelt niet teleur. Het bloedrode doek dat de expositie inluidt is dertig meter hoog. Ook de bamboeplanten ervoor zijn zo uit de kluiten gewassen dat je je nietig voelt als je ernaast staat. De antieke beelden uit de tempel van Singasari hebben datzelfde effect. In de volgende ruimte flonkert goud, véél goud, in rozerode vitrines.

Dít goud werd zomaar gevonden, door een boer die met zijn ossen door de sawa ploegde. Maar de schatten in volgende ruimtes – om te watertanden – werden geroofd tijdens oorlogen. Het zijn diademen, hoofdtooien, ringen en broches met reuzendiamanten, en andere edelstenen. Eén groot halssieraad van goud met roze robijnen en diamanten behoorde toe aan de ongeveer veertienjarige kroonprins van Klungkung in Oost-Bali. Toen de koninklijke familie, die in conflict was met Nederland, in 1908 een puputan – zelfmoordaanval – ondernam, sneuvelde hij. Zo kwam het sieraad in Nederlandse handen.

Alle voorwerpen op de tentoonstelling zijn gegroepeerd naar de manier waarop ze in Nederlands bezit kwamen. Elk gedeelte heeft zijn eigen, stemmige kleur, van dieprood tot beige en zeegroen. De verzamelaars waren militairen, missionarissen, koloniale ambtenaren en wetenschappers. Ze vergaarden niet alleen goudschatten, maar ook omslagdoeken, beschilderde wandkleden, vervaarlijke godenbeelden en primitief houtsnijwerk.

Er liggen enkele boeken en handschriften van de verzamelaars. Die dwingen bewondering af door hun prachtige tekeningen en eindeloze verslagen in priegelig handschrift. Urenlang kun je je vergapen, en wie een koptelefoon huurt krijgt extra informatie van Marion Bloem en Willem Nijholt. Op een klein terrasje met bamboestoelen, midden in de kerk, kan de bezoeker nagenieten met koffie en spekkoek.

Indonesia. De ontdekking van het verleden Nieuwe Kerk, Dam Amsterdam. Tot en met 17 april. Open: da 10-18 uur, do 10-22 uur. Info: 020-63 86 909 of www.nieuwekerk.nl

Websites

door Klaas Verweij

Geschiedenis.nl

Hét geschiedenisportaal van Nederland en België is vernieuwd. Het heeft zich van zijn zwart-witte jasje ontdaan en schittert nu in fullcolour op het web. De thematische structuur van de website is overzichtelijk gebleven en hij biedt uitstekende informatie. Regelmatig worden nieuwe recensies over allerlei onderwerpen toegevoegd, bijvoorbeeld over de populaire televisieserie Rome en de Michelangelo-tentoonstelling in het Teylers Museum. Het aantal informatieve webpagina’s met gegevens over personen, periodes en thema’s blijft toenemen. Ook de laatste nieuwsfeiten over de wereld van geschiedenis en geschiedschrijving zijn up-to-date.

www.geschiedenis.nl

Rembrandt
400 jaar Rembrandt gaat niet onopgemerkt voorbij. Ook op het internet is de Vaderlandse schilder vertegenwoordigd. De verjaardagssite van de Leidse molenaarszoon biedt naast allerlei commerciële zaken ook informatie over het leven van de schilder, zijn werk en de tijd waarin hij leefde. Handig: het overzicht met landelijke activiteiten in het Rembrandt-jaar.

www.rembrandt400.nl

Koloniale kaarten
Een kaart van Suriname vóór 1718, spoor- en tramwegkaarten van Java in het begin van de twintigste eeuw en een havenkaart van Semarang uit 1938; het zijn slechts enkele voorbeelden uit de prachtige collectie koloniale kaarten, die op de website van het Koninklijk Instituut voor de Tropen is ondergebracht. Het totale bestand bedraagt ongeveer 27.000 land- en zeekaarten en meer dan 1000 atlassen van overzeese gebieden, met name Nederlands Oost-Indië, de Nederlandse Antillen en Suriname. De collectie oude kaarten wordt nog steeds gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, de planning van ontwikkelingsprojecten en vredesmissies én voor internationale arbitrage in het bepalen van land- en zeegrenzen. De kaarten zijn nu voor iedereen vrij toegankelijk en op de website te doorzoeken met een uitgebreide zoekmachine.

www.kit.nl/ils/html/maps.asp

Michelangelo
Het Teylers Museum heeft een mooie website gelanceerd over haar tijdelijke tentoonstelling met tekeningen van de laat-middeleeuwse kunstenaar Michelangelo. Twaalf meesterwerken worden in tekst en mooi bewegend beeld uitgelicht. Aan de hand van twaalf vragen leren we leven en werk van de kunstenaar beter kennen. De website biedt een leuke voorbereiding op een bezoek aan de bijzondere expositie in Nederlands oudste museum.

www.michelangelo.nl

Film
door Uri Rosenthal

Naïeveling Spielberg

München 1972. De ‘vrolijke Spelen’ moeten de herinnering aan Berlijn 1936 uitwissen. De eerste week verloopt prima. Totdat acht Palestijnse terroristen van Zwarte September in de vroege ochtend van vijf september het Israëlische verblijf in het Olympisch dorp binnendringen, twee Israëliërs neerschieten en er negen in gijzeling nemen. De terroristen willen met de gijzelaars vluchten naar Libië. ’s Nachts komt het tot een vuurgevecht met de Duitse politie op het vliegveld van München.

De gijzelaars worden door de terroristen vermoord; vijf terroristen gedood. Wat die nacht mis kan gaan, gaat mis. De Duitse autoriteiten en politie stapelen fout op fout, misverstand op misverstand.
Er zijn enkele boeken verschenen over München 1972; minder trouwens dan men zou verwachten bij zo’n dramatische terroristische actie. Bovendien gaan ze niet zozeer over gijzeling, maar over de jarenlange contra-operatie waarbij Israël de bedenker en uitvoerders van de gijzelingsactie om het leven liet brengen.

Ook Steven Spielbergs film München gaat vooral over die Israëlische actie. De korte beelden en flashbacks van de afschuwelijke gebeurtenissen op 5 september 1972 zijn realistisch, schokkend, indrukwekkend. De liquidatie van de terroristen in verschillende Europese steden en Beiroet levert een spannende film op van bijna drie uur. Maar daarin verschilt München niet van al die andere films waarin mensen na een zorgvuldige voorbereiding uit de weg worden geruimd. Zo roept hij herinneringen op aan de grote spionagefilms uit de Koude Oorlog.

Spielberg baseerde zich op George Jonas’ Vengeance. Jonas’ boek is terecht fel gekritiseerd om zijn dubieuze bronnen. De schrijver op zijn beurt is boos op zijn critici en op Spielberg, die naar zijn mening met het relaas op de loop is gegaan. De film heeft ook nog eens in Joods-Amerikaanse kringen en in Israël veel ophef veroorzaakt, al is het maar omdat Spielberg niet onverbloemd partij kiest. In een interview in Time schrijft hij het Israëlisch-Palestijnse conflict toe aan wederzijdse onverzoenlijkheid, en niet aan het Palestijnse terrorisme – ik ben het op dit punt overigens met de critici van naïeveling Spielberg eens.

Je moet niet naar München gaan om erachter te komen hoe het echt gebeurd is. Een echte Spielberg dus. Als altijd bij het grote werk uit Hollywood zien we de grote steden van Europa door de ogen van de American in Paris. Ook wij Nederlanders worden op onze wenken bediend: in de film figureren Amsterdam en een woonboot in de kop van Noord-Holland, met een fietspomp als moordwapen.

Het laatste shot van München is New York eind jaren zeventig, met het silhouet van de Twin Towers op de achtergrond – nu het tragische symbool van het nieuwe terrorisme van de 21e eeuw. Het wachten is op Spielbergs 9/11.

Uri Rosenthal is voorzitter van het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement en hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Leiden