Gezien

Tentoonstelling

Behendige zeeheld

door Marieke Prins

De tentoonstelling Michiel de Ruyter is terug! in het Scheepvaartmuseum begint met een trap. Bovenaan torent de zeeheld boven de bezoeker uit, in een portret door Karel du Jardin. Michiel de Ruyter (1607-1676) is onbetwist een van onze grootste nationale helden. Waarom eigenlijk? Omdat hij dapper was, en behendig, en zijn mannen wist te inspireren.

De tentoonstelling laat het allemaal zien. In een zaal is het donker. Een oorverdovend gebulder, geplons, gekraak en geschreeuw klinkt in de ruimte. Aan de muren hangen fragmenten van zeeslagen, die één voor één oplichten. 40.984 mannen kwamen in 1666 om in de Vierdaagse Zeeslag tegen de Engelsen. Maar niet De Ruyter. En zo overleefde hij er nog een aantal, ondertussen wereldroem verwervend als admiraal.

Wat betekende hij voor de Republiek? In de derde en vierde zaal probeert het museum dat uit te leggen. Een schilderij laat zien hoe oorlogsschepen van de Republiek, de zeilen trots wijduit, de Medway op voeren voor een verassingsaanval. Ze beschoten de Engelse vloot brutaalweg in de thuishaven Chatham. Nieuwsberichten, schilderijen en kaarten langs de wanden geven nog meer informatie over De Ruyters wapenfeiten.

Toch werkt de laatste zaal, met melige muurschildering en oranje vloerbedekking, vol boeken en spelletjes – bewijzen van 350 jaar heldenverering – vervreemdend. Zouden er nog steeds Nederlanders zijn wier hart sneller gaat kloppen door De Ruyter?

Het zijn vooral de audiotours, voor kinderen en voor volwassenen, die gevoelens die de zeeheld ooit opriep een beetje invoelbaar maken. Ze vertellen hoe een grote menigte in 1672 huilend en biddend vanuit de duinen de zeeslag bij Kijkduin volgde. De zee kleurde rood en alleen wie een hart van steen had kon de slag met droge ogen aanzien, schreef De Ruyters biograaf Brandt. De dankbaarheid was dan ook groot toen ‘onze’ vloot won, en de Republiek onafhankelijk bleef. De Ruyter, Tromp en de Ruyters zoon Engel, aanvoerders in de strijd, hadden zich onsterfelijk gemaakt.

Michiel de Ruyter is terug! Tot en met 7 januari 2007. Scheepvaartmuseum, Kattenburgerplein 1, Amsterdam. Open di-zo 10-17 uur. Info: 020-52 32 222 of www.scheepvaartmuseum.nl

Websites

door Annemarie Lavèn en Klaas Verweij

Spaarnestad Photo
Spaarnestad Photo, de nieuwe naam van het Spaarnestad Fotoarchief, is met zijn gigantische verzameling van 9,3 miljoen foto’s uniek in Nederland. Op 7 juli lanceert het archief een nieuwe website, met informatie over de verschillende collecties én een online beeldbank. Voorlopig zijn er 15.000 beelden te bekijken, maar binnen een jaar moet dat aantal groeien naar 40.000.
De keuze aan onderwerpen is ruim: Spaarnestad Photo heeft een groot aantal foto’s van onderwerpen als het koningshuis, sport, mode en lifestyle. Maar ook de geschiedenis van sociaaleconomische ontwikkelingen is ruimschoots vertegenwoordigd, met bijvoorbeeld een collectie foto’s uit de crisistijd in de jaren dertig.
Omdat er grote vraag was naar afdrukken voor eigen gebruik, kunnen particulieren nu ook bestellen via deze site.

www.spaarnestadphoto.nl

Oostzeegeschiedenis
Het Nationaal Archief toont met de website Baltic Connections weer eens de kracht van internet. Op deze Engelstalige site worden alle archieven over de Oostzeegeschiedenis uit tien Europese landen bijeengebracht in een gemeenschappelijke database. De site moet dé startplek worden voor onderzoek naar de geschiedenis van het Oostzeegebied. Via een goede zoekmachine krijgt de gebruiker inzicht in de vindplaatsen van specifiek archiefmateriaal, zoals diplomatieke brieven, persoonlijke verslagen en tollijsten.
Omdat het databestand pas vanaf vorig jaar actief wordt gevuld, zijn nu nog maar 103 archieven ontsloten. In 2007 zullen dit er naar verwachting 1000 zijn. Op de site is onlangs ook een overzichtsgeschiedenis van de Baltische regio geplaatst. Voor september 2006 staat nog een virtuele tentoonstelling van topstukken uit de archieven gepland.
Het project is een initiatief van het Nationaal Archief en wordt voor de helft bekostigd door de tien deelnemende landen. De andere helft wordt gefinancierd door het ministerie van OC&W.

www.balticconnections.net

Medisch erfgoed
De nieuwe website medischerfgoed.nl, met topstukken uit de medisch-academische collecties van vier Nederlandse universiteiten, is een absolute aanrader. Een uitgebreide online collectie van modellen, preparaten, foto’s en instrumenten geeft een goed beeld van de geschiedenis van het medisch-academisch bedrijf in Nederland.

Veel objecten waren jarenlang voor de buitenwereld verborgen, maar staan nu online. De website biedt een topstukkengalerij, een database van de deelcollecties met korte beschrijvingen en afbeeldingen van de objecten, een educatief spel en diverse achtergrondverhalen. Via de website worden geïnteresseerden ook nog op de hoogte gehouden van medische tentoonstellingen in de vier academies.

www.medischerfgoed.nl

Film

Poor little rich girl

door Annie Jourdan

Wie van de film Marie-Antoinette een historische reconstructie verwacht van het tragische leven van de Franse koningin (1755-1793), zal op z’n minst teleurgesteld worden. Daarover zijn filmcritici het unaniem eens. De film van Sofia Coppola over de vrouw van Lodewijk de Zestiende veroorzaakte een schandaal in Frankrijk, waar men haar met name verweet dat zij de Franse geschiedenis amerikaniseert.

Het probleem is vooral Coppola’s subjectieve weergave van de (pre)revolutionaire periode. Ze schotelt ons het stereotype voor van the poor little rich girl, dat in een onvriendelijke wereld belandt en pleziertjes zoekt om haar leven aangenamer te maken: Marie-Antoinette gokt fanatiek, drinkt mateloos en gaat vreemd met haar trouwe Zweedse aanbidder graaf Fersen – dat wisten historici tot nu toe niet zeker, maar voor Coppola is er geen twijfel mogelijk.

Frappant is echter dat Coppola niet ingaat op de politieke gevolgen van de uitspattingen van de koningin, hoewel er een sterke nadruk gelegd wordt op de extravagante verspillingen aan het Franse hof. Maar daar blijft het bij. Het Franse volk is hier totaal afwezig. Er wordt wel verteld dat de Bastille gevallen is, maar verder niets. Wanneer een woeste menigte Versailles binnenstormt, de koninklijke familie mee naar Parijs neemt en alles vernietigt, is de film afgelopen.

Wel schenkt Coppola enige aandacht aan de ‘progressieve’ facetten van Marie-Antoinette: een vorstin die in opstand komt tegen de stijve Franse etiquette en die Rousseau en Beaumarchais bewondert. Ook haar liefde voor de natuur wordt belicht, met name op de – voor haar speciaal ontworpen – boerderij in Trianon, waar Marie-Antoinette van het platteland geniet. Of dat toen een algemene trend was of niet, zullen we niet weten, want over de publieke opinie wordt gezwegen. Versailles is een vacuüm met eigen wetten.

Maar wat voor een vacuüm! Schitterende kostuums, interieurs, gerechten! De film lijkt een esthetische ervaring te willen oproepen van een tijd die voorgoed voorbij is. Wat ervoor in de plaats kwam, interesseert de filmmaakster volstrekt niet.

Annie Jourdan is universitair hoofddocent bij de vakgroep Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam en publiceerde over de Franse Revolutie en Napoleon. Marie-Antoinette van Sofia Coppola is nu in de bioscopen te zien.