‘Islamo-gauchisme plaagt de samenleving en universiteiten,’ zei onlangs de Franse minister van Hoger Onderwijs, Frédérique Vidal. Volgens haar worden studenten geïndoctrineerd door linkse (gauche) docenten die de politieke islam steunen. Ze heeft een onderzoek aangekondigd.
De minister baseert zich op een manifest dat honderd academici schreven na de onthoofding van de Parijse leraar Samuel Paty op 16 oktober vorig jaar. Maar andere wetenschappers doen haar woorden af als onzinnig en islamofoob, en waarschuwen voor beknotting van de academische vrijheid. In een open brief, die door 23.000 academici is ondertekend, eisen zij het ontslag van Vidal.
‘Het Franse debat over deze kwestie is extreem gepolariseerd,’ zegt historicus en Frankrijk-kenner Niek Pas, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Dat heeft te maken met de republikeinse principes van universalisme en laïcité (zie kader). Een begrip als “multiculturele samenleving” is in Frankrijk vloeken in de kerk.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
In de praktijk is Frankrijk echter wel degelijk een multicultureel land, zegt Pas. ‘Er wonen veel moslims, en zo’n 20 procent van hen laat zich weinig gelegen liggen aan universaliteit en laïcité. Op dat soort afwijzingen van de republikeinse principes reageert Parijs altijd panisch. Daar komt bij dat Frankrijk de afgelopen jaren te maken heeft gehad met aanslagen door moslimextremisten. Samen met de historische achtergrond zorgen die ervoor dat Frankrijk momenteel onder hoogspanning staat.’
Twee groepen bestrijden elkaar: felle aanhangers van de laïcité die de politieke islam zien als een gevaar voor Frankrijk, en verdedigers van religieuze vrijheden die bovendien aandacht vragen voor de moeilijke omstandigheden waaronder een deel van de Franse moslims leeft. Dat leidt tot felle debatten waarin de partijen elkaar over en weer islamofobie en islamo-gauchisme verwijten. Pas: ‘De kloof is diep en een oplossing van de spanningen is voorlopig niet in zicht.’
Republikeinse principes
De Franse overheid draagt universalistische beginselen uit, die teruggaan tot de Revolutie van de late achttiende eeuw. Ze houden in dat alle burgers gelijk zijn voor de wet en iedereen hetzelfde wordt behandeld. Daarnaast is er het principe van laïcité, dat in 1905 in de wet is vastgelegd: religie wordt strikt buiten de politiek gehouden. Niek Pas: ‘De Franse overheid verkondigt deze principes en het bijbehorende burgerschapsideaal nadrukkelijk. Wat dat betreft verschilt Frankrijk wezenlijk van Nederland.’