Het ontbreekt in Nederland niet aan speelfilms over Nederlandse verzetshelden, maar Riphagen is de eerste over een gewetenloze oorlogsopportunist.
Een verraderlijker collaborateur dan Andries (Dries) Riphagen is moeilijk te vinden. Na een criminele carrière in de jaren dertig in Amsterdam, die hem de bijnaam ‘Al Capone’ opleverde, speelde Riphagen in de oorlog een vuil dubbelspel. Joden bood hij in ruil voor geld en bezittingen een ‘veilig’ onderduikadres, waarna hij hen na een tijdje aangaf bij de Duitsers.
Het maakte Riphagen tot een vermogend man. Door zijn optreden zijn minstens tweehonderd Joden opgepakt, gedeporteerd en vermoord. Ook speelde Riphagen in 1944 een rol in de ondergang van de Persoonsbewijzencentrale van Gerrit van der Veen.
Regisseur Pieter Kuijpers laat in Riphagen zien hoe deze gewetenloze opportunist (sterke rol van Jeroen van Koningsbrugge) zich in de oorlog gedroeg, maar ook hoe het hem erna verging. Hoe was het mogelijk dat deze zware oorlogsmisdadiger in 1946 uit Nederland naar Argentinië ontsnapte en in 1973 op 63-jarige leeftijd rustig in Zwitserland overleed?
”Natuurlijk waren de nazi’s de aanstichters en leiders, maar er waren veel meer grijze volgers. En er waren talloze opportunisten die beter van de oorlog dachten te worden. Ook, of wellicht juist, in Nederland.” – Regisseur Pieter Kuijpers over zijn film Riphagen
Voor het antwoord baseert de film zich op het boek Riphagen (2010) van Bart Middelburg en René ter Steege. Daarin betogen de auteurs dat verzetsman Wim Sanders Riphagen de gelegenheid bood om te ontsnappen. Sanders was verwikkeld in een conflict over het leiderschap van het Bureau Nationale Veiligheid (de voorloper van de BVD) en was bang dat Riphagen te veel wist over zijn deals met onderwereldfiguren in ruil voor informatie over collaborateurs.
Riphagen begint sterk als een op feiten stoelend verhaal over een meedogenloze collaborateur, maar verandert later in een thriller als een politieagent Riphagen uit de weg wil ruimen. De gebeurtenissen worden steeds ongeloofwaardiger. Jammer, want de historische feiten zijn spannend genoeg.
Jos van der Burg is filmrecensent bij Het Parool en de Filmkrant.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
