‘Ik erken dit hof niet. Alles wat hier wordt gezegd is vals.’ De archieffilm The Autobiography of Nicolae Ceausescu begint met de beelden van het schijnproces tegen Ceausescu, die iedereen die op 25 december 1989 aan de televisie zat gekluisterd nooit zal vergeten. Ze roepen nog steeds ambivalente gevoelens op.
Hier werd meedogenloos afgerekend. Ceausescu en zijn vrouw moesten zo snel mogelijk uit de weg worden geruimd. Officieel omdat het volk dit eiste, maar het kwam de nieuwe machthebbers wel erg goed uit. In een slepende rechtszaak had Ceausescu hun het leven knap moeilijk kunnen maken, omdat de meesten wortels in de Communistische Partij hadden.
Het is pijnlijk om een mens, ook al is hij een gehate dictator, in een schijnproces te zien worstelen. De voor zijn leven vechtende Ceausescu slaat wild om zich heen: op het ene moment roept hij dat hij niets zal zeggen, op het andere moment verdedigt hij zich met de opmerking dat hij ‘3,5 miljoen appartementen en duizenden fabrieken’ heeft laten bouwen.
Ruim twintig jaar na de Roemeense revolutie houdt de Roemeen Andrei Ujica (1951), die in 1981 als politiek balling naar Duitsland emigreerde, in The Autobiography of Nicolae Ceausescu het standaardbeeld van Ceausescu als ‘het monster van de Karpaten’ tegen het licht. Hij maakte een selectie uit duizend uur film en video.
Op een paar fragmenten uit homemovies na betreft het beelden van Ceausescu in openbare optredens. Een saaiere film dan een drie uur durende compilatie van Ceausescu op partijcongressen, werk- en staatsbezoeken is moeilijk denkbaar, maar The Autobiography geeft een meeslepend beeld van de opkomst en ondergang van een leider.
Impliciet stelt de film pijnlijke vragen over de verhouding van westerse landen met Roemenië. Als de 47-jarige Ceausescu in 1965 secretaris-generaal van de Communistische Partij wordt, manifesteert hij zich als een moderne leider. Een soort Kennedy van Roemenië. In de buitenlandse politiek streeft hij naar een lossere band met Moskou. Zijn veroordeling in 1968 van de Warschaupact-invasie in Tsjecho-Slowakijke (‘een grote fout’) maakt hem populair in het Westen. Het leidt in 1969 tot het bezoek van Richard Nixon aan Roemenië – het eerste bezoek van een Amerikaanse president aan een communistisch Oost-Europees land.
Ceaucescu speelt in het diplomatieke verleidingsspel tussen Oost en West de rol van hard to get door zich ook vorstelijk te laten ontvangen door Noord-Korea en China. Toch koestert het Westen Roemenië, tot het einde van de jaren zeventig. Het levert pijnlijke beelden op. In 1978 noemt president Carter de dictator bij de ontvangst op het Witte Huis ‘een van de belangrijkste politici van de twintigste eeuw’. En in Groot-Brittannië wordt Ceausescu in dat jaar gefêteerd met een driedaags (!) staatsbezoek.
In eigen land is hij in die tijd allang een gevreesde alleenheerser. De dynamische jonge leider is veranderd in een achterdochtige dictator, die het contact met de werkelijkheid steeds meer verliest. Gedreven door een onwankelbaar geloof in de juistheid van zijn opvattingen belandt hij aan het einde van zijn leven op het punt waarop ook Hitler arriveerde: hij vindt dat hij als leider mijlenver boven het volk uitsteekt.
Het volk van slapjanussen heeft hem in de steek gelaten, zo niet verraden. In een laatste uitbarsting van megalomanie laat Ceausescu een deel van de binnenstad van Boekarest platgooien voor de bouw van een monstrueus paleis. Dat er inmiddels met Gorbatsjov een andere wind waait in Rusland en Oost-Europa merkt hij niet op. De mannen mogen elkaar niet; dat blijkt wel uit het stekelige nooit uitgezonden wie-houdt-het-langst-zijn-poot-stijf-gesprekje bij de ontvangst van Gorbatsjov in Boekarest in 1987.
‘Alles goed?’ vraagt Ceaucescu. ‘Nee, het is heet,’ zegt Gorbatsjov. ‘Nee, het is lekker warm,’ repliceert Ceaucescu. ‘Nee, het is heet,’ houdt Gorbatsjov vol, waarna Ceausescu er het zwijgen toe doet. Het is verleidelijk om er symboliek in te zien: Gorbatsjov had het laatste woord, niet de dictator die niets meer van de wereld begreep.
‘Een groep hooligans heeft rellen en incidenten georganiseerd om de instituties van de staat aan te vallen,’ leest een verwarde Ceausescu van een briefje voor op 20 december 1989 op de televisie. Maar het leger zal de orde handhaven, bezweert hij de Roemenen. Vijf dagen later worden hij en zijn vrouw op een binnenplaatsje geëxecuteerd. The Autobiography of Nicolae Ceausescu legt een fascinerend Shakespeare-drama bloot.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
