‘Pasikowski en een paar anderen maken carrière als hoeren voor een zekere groep New Yorkse Joden.’ Na de première van Aftermath liepen de gemoederen op Poolse internetfora weer eens hoog op. De makers waren ‘anti-Pools’ en hadden zich voor het karretje laten spannen van westerse Joden, die Polen een schuldcomplex over de oorlog willen aanpraten. Sommige critici eisten dat de filmmakers de Poolse subsidie voor hun film zouden terugbetalen. De felle reacties laten zien hoe gevoelig het oorlogsverleden nog steeds ligt in Polen.
Aftermath is losjes gebaseerd op de studie Neighbours, the Destruction of the Jewish Community in Jedwabne van Jan Tomasz Gross, over de pogrom in juli 1941 in het Oost-Poolse dorpje Jedwabne. De lokale Joodse bevolking werd in een boerenschuur opgesloten, waarna deze in brand werd gestoken. Ten minste 340 Joden vonden de dood. De gruweldaad was in Polen altijd toegeschreven aan de nazi’s, maar Gross betoogde dertien jaar geleden dat de misdaad was bedreven door de inwoners van Jedwabne. Een officieel historisch onderzoek kwam in 2003 tot hetzelfde oordeel.
Regisseur Wladyslaw Pasikowski laat de film aan het begin van deze eeuw spelen. Hij voert de Pool Franciszek op, die na een verblijf van twintig jaar in Chicago terugkeert naar zijn broer Jozef. De broer woont nog in de ouderlijke boerderij op het Poolse platteland. Franciszek merkt snel dat Jozef niet goed ligt in de boerengemeenschap. De dorpelingen stellen het niet op prijs dat hij de oude Joodse grafstenen, waarmee de nazi’s in de oorlog de dorpsweg verhardden, uit respect voor de doden uit de weg haalt en bij elkaar zet in een weiland. Als Franciszek hem gaat helpen, keert de dorpsgemeenschap zich tegen beide katholieke broers. Ze worden uitgescholden voor Jood, de hond wordt doodgeslagen aangetroffen en de boerderij in de fik gestoken. Langzaam onthult de film wat de dorpelingen te verbergen hebben en doen de broers een verbijsterende ontdekking over hun familie.
Aftermath is een beklemmende zoektocht naar een gruwelijk verleden, maar doordat Pasikowksi het drama in thrillervorm heeft gegoten, versimpelt hij de historische werkelijkheid. De film wijt de pogrom aan religieus antisemitisme (de Joden worden beschuldigd van de moord op Jezus), maar heeft geen oog voor politieke factoren. Dat Joden van collaboratie werden verdacht met de Russen toen dezen in 1939 Oost-Polen bezetten, speelde ook een grote rol. Hoe ingewikkeld de Poolse situatie was, laat zich illustreren aan de hand van twee feiten: er zijn 3 miljoen Poolse Joden vermoord in de oorlog, maar Polen is ook het land met het grootste aantal ‘rechtvaardigen’: ruim 6000 Polen kregen de door het Israëlische Holocaustmuseum Yad Vashem verleende eretitel voor burgers die Joden hielpen in de oorlog.
Aftermath
Regie Wladyslaw Pasikowski
Vanaf 22 mei in de bioscoop
Dit artikel is exclusief voor abonnees
