Home Europeanen – Orlando Figes

Europeanen – Orlando Figes

  • Gepubliceerd op: 17 december 2019
  • Laatste update 04 apr 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd
Europeanen – Orlando Figes

Veel mensen denken bij de negentiende eeuw nog altijd aan de even knusse als slome tafereeltjes die Anton Pieck schilderde, of aan statische foto’s – gevolg van de lange sluitertijden – van stille binnensteden of het slaperige platteland, waar alles heel traag ging. In werkelijkheid was het een ongekend dynamische eeuw, waarin de wereld volledig op zijn kop werd gezet.

Stoomschepen en treinen maakten een veel sneller vervoer van personen en goederen mogelijk, de komst van de telegrafie zorgde ervoor dat berichten razendsnel over de aardbol vlogen, en de uitvinding van de rotatiepers resulteerde in de verspreiding van goedkoop massadrukwerk. Deze en andere technologische innovaties leidden tot enorme economische expansie, waardoor grote groepen in de samenleving – de arbeiders moesten nog even geduld hebben – veel welvarender werden.

Door de toegenomen welvaart steeg de vraag naar kunst en cultuur. Als in de eerste levensbehoefte is voorzien, willen de mensen hun leven graag verfraaien en veraangenamen. Tegelijkertijd maakte de technologische vernieuwing het mogelijk in die vraag te voorzien. De gegoede burgers begonnen veel meer te reizen en zagen delen van Europa die tot dan toe vrijwel onbereikbaar waren geweest. Musici trokken van land naar land en brachten werk van grote componisten ten gehore. En boeken en ideeën bereikten veel meer dan daarvoor een lezerspubliek in andere landen. De elite las doorgaans moeiteloos Frans, maar er ontstond tevens een grote markt voor vertalingen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

In Europeanen vertelt Orlando Figes – die met Natasja’s dans al eerder een cultuurgeschiedenis van Rusland schreef – hoe Europa in deze tumultueuze negentiende eeuw steeds meer een culturele eenheid werd. Men las overal dezelfde literaire en filosofische boeken, bezocht dezelfde opera’s en speelde thuis op de piano dezelfde muziekstukken. Uiteraard gold dit vrijwel uitsluitend voor de aristocratie en de hogere burgerij. Maar ook in de boeken en bladen die voor de lagere burgerij toegankelijk waren, kon men kennismaken met de kunst, cultuur en gebruiken van andere landen – zaken die op het platteland uiteraard slechts mondjesmaat en met grote vertraging doordrongen.

Figes hangt zijn verhaal op aan de levensloop van de Russische schrijver Ivan Toergenjev, de Franse operazangeres Pauline Viardot en haar man Louis, die een curieuze driehoeksrelatie hadden. Zij stonden in contact met vrijwel de gehele Europese culturele elite en belichaamden zo het kosmopolitisme van de hogere kringen. De Eerste Wereldoorlog maakte daar goeddeels een eind aan, en tegenwoordig staat het weer in een kwade reuk. Figes’ boek is dan ook een aanklacht tegen populisme en bekrompen nationalisme.

Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.

Europeanen. Het ontstaan van een gemeenschappelijke cultuur

Orlando Figes, 624 p. Nieuw Amsterdam, € 42,99

Bestel in onze webshop.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 1 - 2020

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer