‘Een Europese Unie waarin Turkije plaatsneemt, verdient het predikaat “Europees” niet meer,’ zei historicus Hermann von der Dunk tijdens een lezing over de Verlichting.
‘Ideële tradities zijn net rivieren: ze sleuren veel rommel mee. De Verlichting heeft niet alleen gezorgd voor het ontstaan van de wetenschappelijke methode. In een extreme vorm maakte het gelijkheidsideaal ook het communisme mogelijk.’ Dat zei Hermann von der Dunk, emeritus hoogleraar geschiedenis, tijdens de Karl Popper Lezing 2005 in het Amsterdamse Felix Meritis.
Von Der Dunk ziet in onze maatschappij twee groepen mensen, die op grote afstand van elkaar staan. De ene groep heeft een groot vertrouwen in de wetenschap. Deze erkent alleen materiële werkelijkheid. De andere groep stort zich vol fanatisme op religie en accepteert geen andere waarheid. Dit geldt voor moslims, maar ook voor christenen en joden.
Deze ontwikkeling is door de recente terreur van fanatieke moslims actueel geworden. Het Westen probeert zijn huidige manier van samenleven te verdedigen en de houding van de moslims te verklaren. Het beroept zich hierbij op de erfenis van de Verlichting, die het Westen aandacht bracht voor het individu, en vertrouwen in de ratio en de wetenschappelijke methode. Moslims zijn immers nooit verlicht geweest.
De emeritus hoogleraar wijst erop dat de Verlichting inderdaad nooit is doorgedrongen in bepaalde gebieden in Oost Europa. Dat maakt het vestigen van een liberale democratie daar moeilijk. Over toetreding van Turkije tot de Europese Unie zegt hij dan ook: ‘Een Europese Unie met Turkije verdient het predikaat “Europees” niet meer.’
De waarden van de Verlichting voerden niet altijd de boventoon. In de Europese geschiedenis wisselen de Verlichtingsidealen en tegenstromingen elkaar af. De Romantiek stelde bijvoorbeeld emoties en de natie centraal. Het nationalisme dat daaruit voortkwam leidde tot de catastrofale Eerste Wereldoorlog.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
