Amerika is in rep en roer door de deels vrijgegeven, maar grotendeels zwartgelakte Epstein-files. Seksueel misbruik door machtige mannen is een terugkerend historisch fenomeen, zegt historicus Marlisa den Hartog: ‘In de Renaissance gebeurde het ook, maar de maatschappelijke verontwaardiging is nu veel groter.’
Seksueel misbruik kwam in de Renaissance voor in alle lagen van de bevolking, maar mannen uit de elite wisten vaak aan vervolging te ontsnappen. ‘Op verkrachting stonden formeel boetes en zware straffen,’ legt Den Hartog uit. ‘Maar bij machtige mannen werden die geregeld afgezwakt tot een lage geldsom. Zij kwamen er gemakkelijker vanaf dan andere mannen.’
Er waren destijds wel gedragsregels, maar die spraken elkaar geregeld tegen. ‘Vanuit het katholieke geloof gold dat alle seks buiten het huwelijk zondig was,’ zegt Den Hartog. ‘Binnen elitekringen werd buitenechtelijke seks juist als normaal gezien en als een manier om status te verwerven.’ Ook over seks zonder instemming bestond discussie. Verkrachting was in principe strafbaar, maar bepaalde maatschappelijke ideeën (zoals boys will be boys) vergoelijkten het ook.
Een courtisane schreef haar minnaar dat zij niet wilde dat hij haar aan zijn vrienden uitleende
Of seksueel misbruik veroordeeld werd, hing bovendien sterk af van de sociale positie van het slachtoffer. ‘Misbruik van sekswerkers werd bijvoorbeeld niet als zodanig gezien. Het feit dat zij prostituee waren, maakte hen vogelvrij. Hetzelfde gold voor tot slaaf gemaakte vrouwen, veelal afkomstig uit het Zwarte Zeegebied, die bij rijke Italiaanse families in huis leefden. Zij werden als eigendom beschouwd, waardoor verkrachting juridisch niet strafbaar was,’ aldus Den Hartog.
Courtisanes vormden een aparte categorie. ‘Voor rijke mannen was het normaal om een courtisane te onderhouden in een apart huis. Dat was vaak een plek waar zij met vrienden naartoe gingen om samen seks te hebben.’ Deze vrouwen waren financieel afhankelijk van deze mannen en kwetsbaar, maar kwamen ook voor zichzelf op. ‘Er is bijvoorbeeld een brief bewaard gebleven van een courtisane die haar minnaar schreef dat zij niet wilde dat hij haar aan zijn vrienden uitleende.’
Zijn we, gelet op het Epstein-schandaal, geen stap verder gekomen sinds de Renaissance? Den Hartog: ‘Het verschil is dat de maatschappelijke verontwaardiging vandaag de dag gelukkig veel groter is dan toen.’
Gewonnen zaak, maar verloren strijd
In het vijftiende-eeuwse Venetië spande een vrouwelijke bediende een rechtszaak aan tegen de zoon van haar voormalige werkgever, die haar had misbruikt. Zulke zaken waren zeldzaam en moeilijk te winnen, omdat slachtoffers zware bewijslast moesten leveren. Toch stelde de rechtbank haar met een nipte meerderheid in het gelijk. De uitkomst was echter wrang: de dader kreeg slechts een kleine boete. Daarmee bleef het maar de vraag in hoeverre de vrouw werkelijk was geholpen met deze uitspraak, nu ze een machtige adellijke familie tegen zich in het harnas had gejaagd.
