Donald Trump laat Venezolaanse olietankers in beslag nemen en stelt een ‘volledige blokkade’ in. Historicus Erik de Lange ziet overeenkomsten met twijfelachtige maritieme acties uit het verleden.
Venezuela beschuldigt Amerika van piraterij. Heeft het een punt?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De Lange: ‘Staatspiraterij is een tegenstrijdig begrip, omdat piraten rovers op zee zijn die handelen zonder goedkeuring van een erkende autoriteit. Kapers waren mensen die van zo’n autoriteit toestemming kregen om als private partij oorlog te voeren in naam van de staat. Wat we nu in het Caribisch gebied zien, is dat de Amerikaanse kustwacht als erkend onderdeel van de strijdmachten samenwerkt met de marine. Hierdoor is er geen sprake van kaapvaart.’
‘De Amerikaanse acties lijken nog het meeste op een maritieme blokkade, een veelvoorkomende vorm van oorlogsvoering. Maar deze situatie is juridisch dubieus, omdat dat de blokkade zonder een oorlogsverklaring tegen Venezuela wordt uitgevoerd. Donald Trump spreekt over een total blockade van Venezolaanse olietankers, maar een blokkade kan niet gericht zijn op één type scheepvaart. De VS zouden dan alle schepen richting Venezuela moeten onderscheppen.’
Lijkt deze situatie op maritieme blokkades uit het verleden?
‘Zeker. De huidige toestand lijkt op blokkades die zonder rechterlijke basis werden afgekondigd. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog van 1821 tot 1829. Groot-Brittannië, Rusland en Frankrijk intervenieerden toen met hun vloten om te zorgen dat het Ottomaanse Rijk geen troepen en munitie naar Griekenland kon vervoeren. Omdat de landen niet in oorlog waren met de Ottomanen, noemden zij deze actie een pacific blockade: een vreedzame blokkade.’
‘Toen in 1827 vrijwel de hele Ottomaanse vloot in de Griekse baai van Navarino lag, gingen de Europese grootmachten hier met hun schepen omheen liggen om de Ottomanen geen uitgang te bieden. Dit begon vreedzaam, maar nadat enkele schoten werden gelost eindigde de situatie in een zeeslag waarin vrijwel de hele Ottomaanse vloot werd verwoest. Zo’n “vreedzame” blokkade kan dus snel overgaan in daadwerkelijke oorlogsvoering.’
Trump zegt dat ingrijpen nodig is om Amerika te beschermen tegen ‘narcoterrorisme’.
‘Het waarborgen van de nationale veiligheid is een vaak voorkomende onderbouwing. Je zag dit bijvoorbeeld toen de Fransen in de negentiende eeuw Noord-Afrikaanse piraterij op de Middellandse Zee bestreden. Zij deden dit onder het mom van de nationale en Europese veiligheid, maar de Noord-Afrikaanse piraten waren in feite kapers waarmee Frankrijk eeuwenlang allerlei verdragen had gesloten. De claim dat zij piraterij gingen bestrijden sloeg dus eigenlijk nergens op.’
‘De Amerikaanse blokkade is juridisch dubieus’
‘Juist in dit soort juridisch bedenkelijke situaties zie je dat veiligheidsargumenten de overhand nemen. In het geval van Venezuela komt daar ook bij kijken dat Amerikanen bezig zijn met een potentiële regime change en spreken over een Venezolaanse bevolking die bevrijd moet worden van Nicolás Maduro.’
Amerika moet zich aan het internationaal recht houden. Wanneer zijn de afspraken over oorlog op zee gemaakt?
‘Het eerste multilateraal bindend verdrag hierover was de Verklaring van Parijs uit 1856, aan het einde van de Krimoorlog. Kaapvaart werd gelijkgesteld aan piraterij en er werd bepaald dat alleen effectieve blokkades rechtmatig waren. Ook konden schepen die vijandelijke goederen vervoerden onder een neutrale vlag gestopt worden en kon hun contraband worden ingenomen. Deze bepalingen zien we nu weer terug in het conflict tussen Amerika en Venezuela.’
‘De VS hebben deze verklaring alleen nooit ondertekend. Amerika had halverwege de negentiende eeuw een kleine marine, maar een gigantische koopvaardijvloot. Net voor de Amerikaanse Burgeroorlog stonden de verhoudingen tussen Groot-Brittannië en de VS op scherp. Koopvaardijschepen konden in geval van oorlog dan omgebouwd worden tot kaperschepen. Sindsdien hebben de VS zich regelmatig verzet tegen pogingen om de kaapvaart uit te bannen. Laatst las ik zelfs een stuk van een Amerikaanse denktank waarin stond dat de VS weer kapers de zee op zouden kunnen sturen, omdat de declaratie voor hen niet bindend is.’
Afbeelding: De slag bij Navarino op 20 oktober 1827. Schilderij door George Philip Reinagle. (Bron: Wikimedia Commons/National Maritime Museum, Londen)
