Een intellectuele geweldenaar

Een biografie als antwoord op een autobiografie, zo kan deze monumentale studie van Margit van der Steen over Hilda Verwey-Jonker (1908-2004) worden gekenschetst. De auteur kiest de ‘raadsels’ in het eigen boek van haar hoofdpersoon, Er moet een vrouw in, als vertrekpunt. Het is Verwey-Jonker dus niet gelukt het ‘uitgebreide gewroet in haar verleden’ door anderen, waarvan zij ooit zei er geen behoefte aan te hebben, met haar eigen biografische vlucht naar voren te ontmoedigen.

Dat Van der Steen zich er niets van aantrekt is natuurlijk terecht. Dit onderzoek, dat door de auteur met veel begrip, inzicht en warmte is uitgevoerd, is een waardevol complement bij wat de beroemde sociologe zelf aan het papier heeft toevertrouwd. Wat waren de raadsels uit haar boek? Verwey-Jonker was minder bescheiden dan zij het deed voorkomen (‘Zij was op macht uit,’ schrijft Van der Steen een paar keer) en meer gepassioneerd. Vanwaar dan toch dat ze zo opging in het vergadercircus, en hoe komt het dat haar autobiografie ze weinig kleur had?

Hilda Jonker, geboren in Goes, groeide op in Zwolle en Leiden, en promoveerde, na eerst rechten te hebben gestudeerd in Leiden en vervolgens sociologie in Amsterdam, in 1945 als eerste Nederlandse vrouw in de sociologie. Haar even talrijke als belangrijke maatschappelijke activiteiten, verspreid over een lang en productief leven, hebben voor een groot deel in het teken gestaan van de vrouwenemancipatie. Feministe werd zij naar eigen zeggen al in haar jeugd, toen ze merkte hoe moeilijk het voor haar moeder was als weduwe een baan te krijgen. Een moeder hoorde, weduwe of niet, thuis te zijn om voor de kinderen te zorgen.

Zelf gehuwd (met de chemicus Evert Verwey, werkzaam bij het Philips NatLab, waardoor het gezin in Eindhoven woonde) en moeder van vier kinderen, liet Hilda Verwey-Jonker zich niet meer dan nodig afleiden van haar taken als politicus (gemeenteraad Eindhoven voor de SDAP, Eerste Kamer voor de PvdA), baanbrekend deelneemster aan maatschappelijke debatten en lid van diverse adviescommissies en -organen. Zo was ze tussen 1957 en 1972 kroonlid van de Sociaal-Economische Raad en tekende ze voor het bekende rapport Allochtonen in Nederland uit 1971.

Een ministerschap was enkele keren dichtbij, onder meer in het voorjaar van 1945, toen Gerbrandy in Londen zijn laatste kabinet formeerde – zij was daar vanuit het bevrijde zuiden terechtgekomen. Haar vrouw-zijn én tegenwerking door behoudende SDAP’ers stonden het toen in de weg. Al met al was Hilda Verwey-Jonker een intellectuele geweldenaar. Een bezoekende Eindhovense journalist deed ze een keer versteld staan dat ze ‘ook een lieve vrouw [was], al zegt zij voortdurend verstandige dingen’, zoals hij het horkerig opschreef.

De ‘raadsels’ die Margit van der Steen wilde oplossen, hebben in 14 hoofdstukken en 468 pagina’s ruim voldoende aandacht gekregen. Maar opgelost? Misschien was het niet zo verstandig de opvallende aspecten van Verwey-Jonkers autobiografie als raadsels te beschouwen. Verwey-Jonker was terughoudend in het prijsgeven van persoonlijke details, omdat ze die niet ter zake vond doen. Dit is ook mij opgevallen in het lange gesprek dat ze me ooit in het kader van een onderzoek bij haar thuis in Utrecht toestond. Maar mocht ze misschien?

Haar zakelijkheid en nuchterheid waren essentiële kanten van hoe ze in het leven stond. Het is dan een vorm van overmatige problematisering als een biograaf die karaktertrekken zo uitvergroot dat ze een raadsel worden dat alleen nog kan worden opgelost door ze te ontkennen.

Een serieuzer raadsel rond de hoofdpersoon, namelijk hoe het mogelijk was dat een extreem intelligente en actieve vrouw als zij niet een nog grotere rol heeft gespeeld in ons landsbestuur, laat de auteur met haar psychologische focus een beetje liggen. Als niet Verwey-Jonker het echte raadsel is, maar Nederlands onvermogen om de kwaliteiten van een wijze vrouw op waarde te schatten, scheert dit verder complete en knappe boek in zijn conclusies langs de werkelijkheid.

Margit van der Steen
Drift en koers. De levens van Hilda Verwey-Jonker
470 p. Bert Bakker, € 49,95