Home ‘Een bevel moet worden uitgevoerd’

‘Een bevel moet worden uitgevoerd’

  • Gepubliceerd op: 3 september 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bas Kromhout
  • 2 minuten leestijd

Hoe verweven moeten krijgsmacht en burgermaatschappij zijn? Over die vraag debatteerden Nederlandse militair deskundigen in de negentiende eeuw. Terwijl de legerleiding beducht was voor de bemoeienis van burgers bij de landsverdediging, was zij op diezelfde burgers aangewezen om een effectieve legermacht te kunnen opbouwen.

In Burgerzin en soldatengeest beschrijft Ben Schoenmaker het debat op basis van pamfletten en tijdschriften. De meeste commentatoren vonden dat de Nederlanders meer kennis van en enthousiasme voor het krijgsbedrijf moesten worden bijgebracht. In Nederland bestond een beperkte dienstplicht; rijke jongemannen lieten anderen hun plaats innemen. Daarnaast konden vrijwilligers in de schutterij oefenen in schieten en exerceren. Dat was onvoldoende om het hoofd te kunnen bieden aan de grote volkslegers die landen als Pruisen en Frankrijk opbouwden.

De zogenoemde Antidienstvervangingsbond voerde campagne voor persoonlijke dienstplicht. Die kwam er ook, in 1898. Er bleef echter onderscheid bestaan tussen dienstplichtigen en beroepssoldaten. De vereniging Volkweerbaarheid wilde van de hele krijgsmacht een soort schutterij maken, waar alle Nederlandse mannen militair zouden worden getraind.

De legerleiding zag hier niets in. Zij beschouwde burgers vanouds met dedain en vreesde dat dezen de professionaliteit en de krijgstucht ondergroeven. Dienstplichtigen waren hard nodig, maar in de strijdkrachten was een andere mentaliteit vereist dan in de burgermaatschappij. ‘Bij de verburgerlijking van het leger middels de persoonlijke dienstplicht hoorde ook een zekere militarisering van de burger,’ schrijft Schoenmaker.

Sinds 1996 is de dienstplicht in Nederland opgeschort. Een goede zaak, vindt Jean Debie, voorzitter van de Vakbond voor Defensiepersoneel VBM/NOV. ‘Ik zeg niet dat dienstplichtigen geen goede soldaten kunnen zijn, maar ze hebben er niet voor gekozen. Beroepsmilitairen maken een zeer bewuste keuze voor het vak, inclusief alle voor- en nadelen die erbij horen.’ Aan een groot volksleger heeft Nederland geen behoefte meer. ‘De kans op een conventionele aanval is zeer klein geworden. Tegenwoordig hebben we te maken met andere uitdagingen, die veelal in het buitenland liggen. Een kleine, maar professionele krijgsmacht kan die heel goed aan.’

Volgens Debie hoeft niemand bang te zijn dat een leger zonder dienstplichtigen van de burgersamenleving vervreemd raakt. ‘Een militair is buiten werktijd zelf gewoon burger.’ Wel heeft de krijgsmacht een eigen cultuur. ‘Militairen moeten in operationele situaties onvoorwaardelijk op elkaar kunnen vertrouwen. Daardoor kunnen ze buitengewoon goed in teamverband werken. Oud-militairen die later een baan in de burgermaatschappij krijgen missen vaak die korpsgeest.’

Kenmerkend voor de krijgsmacht is ook de bevelsstructuur. ‘In Nederland heeft defensiepersoneel dezelfde wettelijk geregelde medezeggenschap als werknemers in burgerbedrijven,’ zegt Debie, ‘maar in de uitzendgebieden is er weinig ruimte voor overleg. Daar moet een operatiebevel gewoon worden uitgevoerd. Er is dan geen ondernemingsraad die er nog eens een middagje over vergadert.’

Ben Schoenmaker, Burgerzin en soldatengeest. De relatie tussen volk, leger en vloot 1832-1914. 505 p. Boom, € 39,50

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Beatrice de Graaf
Beatrice de Graaf
Column

Zo banaal zag Hitler eruit in close-up 

Beatrice de Graaf breekt een lans voor de beeldbiografie. 'Het levert een ander effect op dan filmpjes op het internet.'

Lees meer
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Artikel

Oostenrijk laveert sinds 1955 tussen het Oosten en het Westen  

Na de Tweede Wereldoorlog werd Oostenrijk verdeeld in bezettingszones. In 1955 vertrokken de buitenlandse troepen en kreeg het zijn onafhankelijkheid terug. Het land bleef neutraal en taalde nooit naar een lidmaatschap van de NAVO of het Warschaupact.   Nog geen twee weken nadat de troepen van Jozef Stalin de nationaal-socialisten uit Wenen verjoegen, had Oostenrijk een...

Lees meer
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer