Home Een andere vorm van democratie

Een andere vorm van democratie

  • Gepubliceerd op: 24 september 2013
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd

Wanneer geprobeerd wordt het Nederlandse politiek bestel te typeren, vallen vaak de woorden ‘consensus’ en ‘poldermodel’. In tegenstelling tot andere landen zou politiek hier niet in het teken staan van felle conflicten tussen ‘vriend’ en ‘vijand’, maar lijkt alles gericht te zijn op overleg en de wens ‘eruit te komen’.


Dit geldt niet alleen voor de ‘Haagse politiek’, maar ook voor de talloze instituties, overlegorganen en adviescommissies waarmee de ‘polder’ inmiddels is volgebouwd. Veel beslissingen worden immers niet genomen in de Tweede Kamer, maar ergens in het zuigende moeras van de Nederlandse overlegcultuur.

Als dit inderdaad zo typerend is voor Nederland, zou je mogen verwachten dat historici erg veel aandacht besteden aan de infrastructuur van raden, organen, bureaus en commissies. In werkelijkheid valt dat nogal tegen, en wordt er nog altijd vooral gekeken naar het parlement. En dat terwijl vanaf de negentiende eeuw de democratie in Nederland, evenals in andere Europese landen, sterk is uitgebreid met allerlei buitenparlementaire instellingen waar deel- en groepsbelangen behartigd worden.

Uit een artikel van de Utrechtse historicus Adriejan van Veen blijkt niet alleen dat de Nederlandse overlegdemocratie helemaal niet zo uniek is als vaak wordt aangenomen, maar ook dat er aan de geschiedschrijving van deze instellingen nogal wat schort. Zijn bijdrage in het laatste nummer van BMGN – Low Countries Historical Review gaat over de in 1898 ingestelde Kamers van Arbeid, die door historici doorgaans als een mislukking zijn beschouwd en daarom weinig aandacht hebben gekregen. Van Veen laat zien dat deze buitenparlementaire democratische instellingen een belangrijke fase vormden in de ontwikkeling van de politieke vertegenwoordiging.

De leden van de Kamers – die in ruim honderd plaatsen werden opgericht – werden gekozen door werkgevers en arbeiders van de aangesloten bedrijfstakken. Daarbij hadden voor het eerst ook vrouwen stemrecht. Het was de bedoeling dat de Kamers van Arbeid zouden bemiddelen bij arbeidsgeschillen, informatie over arbeidsomstandigheden en -voorwaarden verzamelden, en de overheid gevraagd en ongevraagd van advies zouden voorzien.

Dat de hooggespannen verwachtingen niet werden waargemaakt had verschillende oorzaken. Om te beginnen beschikten de Kamers niet over bepaalde essentiële bevoegdheden. Zo waren bedrijven niet verplicht informatie te verschaffen, zodat de verzamelde gegevens statistisch gezien geen waarde hadden. Ook stond het decentrale karakter de effectiviteit in de weg, en bovendien was de opzet te vrijblijvend. De belangrijkste oorzaak was echter dat veel van de taken al spoedig werden overgenomen door de vakbonden en organisaties van werkgevers, die ten tijde van de oprichting van de Kamers nog vrij zwak waren geweest. In 1923 werden de Kamers ontbonden.

Ondanks het roemloze einde wijst Van Veen erop dat de Kamers van Arbeid de eerste geïnstitutionaliseerde vertegenwoordiging van sociaal-economische belangen vormden. Ze leverden een belangrijke bijdrage aan het eind negentiende eeuw begonnen proces dat meestal wordt aangeduid als ‘de wederzijdse doordringing van staat en maatschappij’. In een tijd dat zelfs de legitimiteit van nationale parlementen ter discussie staat, is het goed om onderzoek te doen naar andere vormen van politieke representatie, die de parlementaire democratie kunnen aanvullen.


De Kamers van Arbeid. Experimenten met politieke vertegenwoordiging in Nederland rond 1900
Adriejan van Veen
BMGN – Low Countries Historical Review, jrg. 128, nr. 2

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer