Er gaat een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit van Het Grote 40-45 Boek. Het is de wat knullige titel, de opgewekte kleurenfoto die het omslag siert, maar het is vooral het formaat. Met zo’n 25 x 30 cm, 368 pagina’s en ongeveer 550 foto’s pakt Het Grote 40-45 Boek flink uit.
De samenstellers René Kok en Erik Somers, beiden verbonden aan het NIOD, brachten in 2002 al Het 40-45 Boek uit. Daarvoor spitten ze de complete fotocollectie van het NIOD door, zo’n 130.000 stuks. Hun jongste publicatie is in zekere zin een nieuwe uitgave van hetzelfde boek. De inleiding en de thematische indeling zijn grotendeels overgenomen, evenals een deel van de foto’s.
Maar in de afgelopen jaren is de collectie van het NIOD aanzienlijk gegroeid en in de BeeldbankWO2 is een enorme hoeveelheid fotomateriaal uit de Nederlandse oorlogsmusea en archieven gedigitaliseerd. Daarbij is veel niet eerder gepubliceerd materiaal aan het licht gekomen. In Het Grote 40-45 Boek heeft ook dit nieuwe materiaal een plaats gekregen. Bijvoorbeeld recent ontdekte amateurbeelden en kiekjes van Duitse militairen in Nederland.
Het meest opvallende verschil echter tussen beide boeken is dat in Het Grote 40-45 Boek een groot aantal kleurenfoto’s is opgenomen. Vooral deze foto’s maken van het boek een uitzonderlijke fotografische documentaire van de oorlogsjaren.
De foto’s ontroeren en intrigeren, ze roepen walging op of juist medeleven. Het zijn veelal foto’s uit Nederland, maar we zien ook de opmars van de Duitsers in de Sovjet-Unie, de vernedering van Japanners in Amerika of burgerslachtoffers in China.
Alle foto’s zijn voorzien van uitgebreide bijschriften. De auteurs plaatsen de beelden hierdoor in hun historische context, en larderen ze met wetenswaardigheden. Bij een foto van Hitler die de Hitler-groet brengt, vermeldt de tekst dat de Führer dagelijks met gewichten trainde. Zo hield hij het vol om tijdens parades – die soms wel twee uur konden duren – met gestrekt arm te blijven staan.
Toch is er ook wat aan te merken. Het ontbreekt de teksten aan een correctieronde. Er staan veel foutjes in, zoals ontbrekende lidwoorden en spelfouten. Bij een ontroerende foto van een veel te mager jongetje met op zijn mouw een embleem van Buchenwald, staat als datering 13 april 2002 vermeld. Natuurlijk geen doodzondes, maar wel storend. Misschien dat de uitgever haast had om het boek voor 4 mei in de schappen te kunnen zetten? En zou het ook uit tijdgebrek zijn geweest dat een index ontbreekt? Of zouden de makers denken dat het niet nodig is om te kunnen zoeken op locatie, persoon of gebeurtenis.
Een ander punt dat wat wringt is de indeling van de foto’s. De auteurs hanteren tien thema’s, gelijk aan die uit het boekje uit 2002, zoals ‘Dagelijks leven’, ‘Collaboratie en Verzet’ en ‘Terreur’. Binnen de thema’s zijn de foto’s chronologisch gerangschikt, zo beloven de auteurs.
Het eerste thema is ‘Strijd’. Na een foto van Duitse infanteristen die op 17 mei 1940 op weg naar Brussel een ijsje eten volgt een foto van 15 mei 1945, waarop tuinders uit Rijsoord het nieuws van de capitulatie bespreken. Op de volgende foto zien we een eindeloze rij marcherende soldaten in de Sovjet-Unie, zomer 1941. Stuk voor stuk intrigerende beelden, maar de gedachte achter deze volgorde wordt niet duidelijk. Chronologie is duidelijk niet de leidraad geweest.
Verwarrend is in hetzelfde hoofdstuk een mooie kleurenfoto van de bevrijding van het Limburgse Weert. Inwoners begroeten lachend de Britse soldaten. Een vrijwel identieke foto, waarop Weertse jongetjes een Brits tankvoertuig beklimmen staat verderop in het hoofdstuk ‘Oorlogskind’. Door dergelijke keuzes doet de indeling willekeurig aan.
‘Foto’s verbonden aan het thema 1940-1945 moeten in de eerste plaats gevoelens in beroering brengen,’ schrijven de auteurs in hun inleiding. Daar zijn Kok en Somers absoluut in geslaagd. Spelfouten of een vreemde indeling doen niets af aan de kracht van de grandioze fotoselectie uit binnen- en buitenlandse archieven die ze bijeen hebben gebracht. Voeg daarbij de fantastische kwaliteit van de reproducties en je hebt een boek dat je met geen mogelijkheid kunt laten liggen.
René Kok en Erik Somers
Het Grote 40-45 Boek
368 p. Waanders, 49,95 euro
Dit artikel is exclusief voor abonnees
