De zoektocht naar zingeving is van alle tijden en culturen. Rens Bod brengt de vele manieren waarop mensen invulling proberen te geven aan die behoefte helder en onbevangen in kaart.
Terwijl veel historici hun onderzoeksterrein tot op de vierkante centimeter afbakenen, deinst hoogleraar geschiedenis Rens Bod nooit terug voor de grote greep. Zo schreef hij met De vergeten wetenschappen (2010) een baanbrekend boek over de rol van de geesteswetenschappen in de ontwikkeling van de menselijke kennis. Terwijl hij in Een wereld vol patronen (2019) liet zien hoe die kennis zich in 40.000 jaar tijd had ontwikkeld. En nu komt Bod, oorspronkelijk fysicus en astronoom, met een overzicht van de wijze waarop mensen door de eeuwen heen hebben gezocht naar zingeving.
Meer recensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Velen denken bij het woord ‘zingeving’ aan spiritualiteit, aan iets zweverigs, en menen dat religie de belangrijkste vorm van zingeving is. Maar Bod laat zien dat vragen als ‘waarom ben ik hier?’ en ‘wat maakt het leven de moeite waard?’ in alle tijden en culturen worden gesteld, en dat de antwoorden daarop lang niet altijd exclusief religieus van aard zijn. Hij identificeerde maar liefst 180 verschillende ‘zingevingsvormen’, dat wil zeggen ‘manieren waarop mensen in het verleden en het heden doel en betekenis hebben gegeven aan hun leven’.
De vraag naar zingeving begint zodra mensen zich bewust worden van hun sterfelijkheid. Welke zin heeft het leven als je toch doodgaat? Daarom gaat Bod eerst in op zingevingsvormen waarin een streven naar onvergankelijkheid tot uitdrukking komt. Dit kan gaan om het verlangen naar fysieke onsterfelijkheid, naar voortleven in het nageslacht of om geloof in een hiernamaals. Dat laatste is allerminst universeel, want in tal van Afrikaanse en Amerikaanse culturen speelt de notie van een ‘eeuwig leven’ helemaal geen rol.
Zingeving kan ook worden gezocht in iets bijdragen aan de wereld of in zelfontwikkeling. Daarnaast onderscheidt Bod vormen van extreme zingeving, zoals zelfopoffering of totale afzondering. Hij onderzoekt al deze vormen systematisch, waarbij hij put uit een enorm reservoir aan kennis over zeer uiteenlopende culturen door de eeuwen heen. Zo laat hij zien dat het streven om het beste uit anderen te halen niet alleen werd gepropageerd door Confucius en Socrates, maar ook door de Nigeriaanse filosoof Orunmila, die in de vijfde eeuw voor Christus leefde en tevens een voorstander van gelijke rechten en democratie was.
De wijde blik van Bod vormt, samen met de helderheid en onbevangenheid waarmee hij schrijft, de grote aantrekkingskracht van dit imposante maar qua omvang bescheiden boek.
Waarom ben ik hier? Een kleine wereldgeschiedenis van zingeving
Rens Bod
240 p. Prometheus, € 22,50
Bestel in de webshop van Libris.
Openingsbeeld: De filosofen. Schilderij van Pietro della Vecchia.
