Dat Cornelis Lely (1854-1929) de grote man is achter de totstandkoming van de 75-jarige Afsluitdijk, weten de meeste mensen wel. Maar dat hij ook de hand heeft gehad in het Nederlandse wegennet, de spoorwegen, landbouw, het onderwijs en zelfs de sociale zekerheid is minder bekend. Zijn biograaf Willem van der Ham ziet Lely als de grondlegger van het moderne Nederland.
door Marianne Wilschut
‘Gij Hollanders maakt niet genoeg reclame voor uw land,’ merkte een buitenlandse journalist op toen de Afsluitdijk rond één uur ’s middags op 28 mei 1932 definitief werd gesloten. ‘Dit was er een prachtige gelegenheid voor geweest.’ Het was inderdaad maar een kleine plechtigheid; er was geen vlagvertoon en niemand van het koninklijk huis was aanwezig. Zo ging een belangrijk historisch moment stilletjes voorbij. Toen koningin Wilhelmina op 23 september 1954 het standbeeld ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van Cornelis Lely onthulde, werd dat wel on-Hollands groots gevierd.
‘Lely heeft voor zijn aandeel in het Zuiderzeeproject ruime erkenning gekregen,’ zegt zijn biograaf Willem van der Ham. ‘Er is een standbeeld van hem opgericht en er zijn een stad – een unicum in de Nederlandse geschiedenis – en een gemaal naar hem vernoemd.’ Toch vindt Van der Ham het jammer dat de andere verdiensten van Lely voor de Nederlandse samenleving in de vergetelheid zijn geraakt.
Het boek dat de sociaal-geograaf en historicus onlangs over hem schreef, gaat dan ook niet alleen over de persoon Lely, maar vooral over de invloed die deze civiel ingenieur op de Nederlandse samenleving heeft gehad. Van der Ham: ‘Door Lely te bestuderen krijg je ook een beeld van de ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving rond 1900.’
Naast zijn werk voor de Zuiderzee is Lely namelijk ook drie keer minister geweest van Waterstaat, Handel en Nijverheid en was de sociaal-liberaal van 1902 tot 1905 gouverneur van Suriname. Van der Ham: ‘Als minister heeft hij wetgeving tot stand gebracht waar menig minister van nu jaloers op zou zijn.’ Zo liet hij onder meer stoomtramwegen en lokaalspoorwegen aanleggen. Ook zag hij in dat er voor de auto en de fiets geschikte wegen en fietspaden noodzakelijk waren.
‘Lely heeft ervoor gezorgd dat het hele land werd ontsloten,’ meent Van der Ham. ‘Voor plaatsen als Dedemsvaart was het een enorme omwenteling dat zij nu via een spoorweg verbonden waren met de rest van het land. Automobilisten noemden hem Lely Benedictus en het schijnt dat er nog steeds Scheveningse vissers zijn die het graf van Lely bezoeken om hem te bedanken voor de aanleg van de vissershaven in Scheveningen.’
Lely is volgens Van der Ham de grondlegger van het moderne Nederland en een voorbeeld voor anderen. ‘Het was een man met visie. Zo vond hij onderzoek erg belangrijk. “Weet waar je het over hebt”, dat was Lely’s motto.’ Mede dankzij Lely is het Zuiderzeegebied uitvoerig onder de loep genomen. Naast technische studies over de haalbaarheid van het project werd de flora en fauna in het gebied geïnventariseerd en trachtte men de gevolgen van de afsluiting voor de natuur in te schatten. Lely gaf tevens opdracht voor antropologische studies. Men onderzocht de leefgemeenschappen in de Zuiderzeedorpen en hun folklore en probeerde een inschatting te maken van de gevolgen die het afsluiten van de Zuiderzee voor hen zou hebben.
Lely onderscheidde zich volgens Van der Ham door zijn durf en zijn daadkracht. ‘Hij was een politicus die knopen door durfde te hakken. Nederland tot ontwikkeling brengen vond hij een grote opdracht. Hij zag zichzelf als technicus in dienst van maatschappelijke ontwikkeling.’
Behalve met de infrastructuur bemoeide Lely zich ook met landbouw en onderwijs. Een opmerkelijke verdienste is de Ongevallenwet, die hij in 1901 met een trucje door de kamer wist te loodsen. Deze wet staat aan de wieg van de sociale zekerheid van Nederland. Van der Ham: ‘Als minister-president Willem Drees bij de onthulling van het standbeeld van Lely in 1954 een toespraak houdt, roemt hij hem dan ook niet alleen voor zijn verdiensten voor de Zuiderzeewerken. Je leest tussen de regels door dat Drees Lely als voorbeeld ziet.’
Willem van der Ham, Verover mij dat land. Lely & de Zuiderzeewerken. 400 p. Boom, € 34,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
