Home De troost van de dodendans

De troost van de dodendans

  • Gepubliceerd op: 26 januari 2021
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Beatrice de Graaf
  • 2 minuten leestijd
Beatrice de Graaf

Het aardige aan deze coronaperiode is dat er – naast al het onheil – door de crisis ook nieuwe allianties en samenwerkingsverbanden tot stand komen in onderzoek en wetenschap. Ik heb met bewondering en ontzag naar de wereldwijde gemeenschap van epidemiologen en virologen gekeken. En wellicht was u, net als ik, enorm trots op ‘onze’ coryfeeën Marion Koopmans en Ron Fouchier, die op hoog internationaal niveau meedoen. Maar ook in het domein van het sociaal-wetenschappelijke en geesteswetenschappelijke onderzoek vonden allerlei collega’s elkaar over disciplinaire grenzen heen. Zelfs de grenzen van de historische tijdvakken, die wij als historici altijd zo angstvallig bewaken, werden poreus.

Mediëvist Catrien Santing, vroegmodernist Rina Knoeff, negentiende-eeuwer Lotte Jensen en ik besloten om te kijken wat we te weten konden komen over exit- en aanpassingsstrategieën door de tijden heen. Over de medische effecten van pandemieën is de laatste maanden volop geschreven, maar hoe zit het met de sociale en psychologische impact? En vooral: welke samenlevingen kwamen sneller en beter uit dit soort crises? Ons onderzoek zal hopelijk later dit jaar in een officieel tijdschrift verschijnen, maar ik geef al graag iets van dit inspirerende samenwerkingsproject prijs.

We begonnen ons historische onderzoek echt geesteswetenschappelijk: met beelden en plaatjes uit het verleden. Want elke medische crisis ging gepaard met reflectie, met pogingen er een draai aan te geven, er zin uit te halen. Zo was de ‘dodendans’ vanaf de Middeleeuwen tot in de moderne tijd het geijkte middel om de mens bij de les te houden. Sterven zullen we allemaal, jong en oud, arm en rijk. Tot die tijd houdt die dans ons scherp: zorg dat je tijdens je leven eerzaam, eerlijk en oprecht leeft. Dat je aalmoezen geeft en omziet naar elkaar. Want in een dodenhemd is iedereen gelijk. Schilderijen van Pieter Brueghel en lithografieën van Alfred Rethel (Der Tod als Erwürger, 1851, google de afbeeldingen maar eens) benadrukken dat punt met grote verbeeldingskracht.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Maar hoe zit dat anno nu? Groot was onze verrassing en blije verbazing toen we Klaas Dijkhoff ineens over ‘de dans’ hoorden praten. Waren dat dan toch zijn katholieke culturele erfgoed en spiritualiteit die hier spraken? Was hij ook onder de indruk van de visuele verbeeldingen van rouw en solidariteit? Nee, helaas niet. Dijkhoffs opmerkingen verwezen naar het technocratische model van ‘de hamer en de dans’, bedacht door de Spaanse ingenieur Tomas Pueyo. Die introduceerde deze beeldspraak om aan te geven dat er een mix van korte, krachtige ingrepen en langdurende, slimme maatregelen nodig is om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Mooi bedacht. Maar tot solidariteit en steun roept de bijbehorende kale grafiek ons niet op. Dan hadden onze lotgenoten met de ‘dodendans’ een mooiere verbeelding van troost en bemoediging te pakken.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 2 - 2021