Home De Stelling

De Stelling

  • Gepubliceerd op: 23 november 2018
  • Laatste update 14 feb 2022
  • 3 minuten leestijd
De Stelling

Martin Sommer:

‘In het Rijksmuseum wordt nog altijd de rijkbewerkte achterzijde of spiegel van de HMS Royal Charles tentoongesteld. Michiel de Ruyter maakte dit Britse oorlogsschip in 1667 buit tijdens zijn beroemde Tocht naar Chatham, tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog. Moeten we dat kunstwerk nu zo snel mogelijk terugsturen naar de Britten, of is het ook een belangrijk onderdeel van onze eigen nationale geschiedenis?

Door de term “roofkunst” te gebruiken, lijkt het evident dat je historische voorwerpen moet terugsturen naar de rechtmatige eigenaren. Temeer daar die term oorspronkelijk werd gebruikt voor het kunstbezit dat tijdens de nazi-tijd van gedeporteerde of gevluchte Joden werd geroofd. In die gevallen lijkt mij de juridische status evident. Maar met historische voorwerpen die tijdens de koloniale tijd of oorlogen zijn verkregen, ligt de eigendomskwestie meestal een stuk ingewikkelder.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Het is typisch iets van deze tijd om je, zeker ten aanzien van in de koloniale periode verworven kunststukken, door schuldgevoel te laten leiden. Dat wordt alleen nog maar versterkt doordat veel Afrikaanse staten zich beroepen op het onderhouden van hun eigen identiteit — nog zo’n modieus verschijnsel. Dat lijkt me een verkeerd uitgangspunt voor een gesprek over mogelijke teruggaves. Geschiedenis moet kloven overbruggen door inzicht te bieden in het verleden, niet nieuwe controverses creëren.’

Beatrice de Graaf:

‘Kan een kunstwerk één enkel land toebehoren? Of dient het de gehele mensheid? Dat laatste was de overtuiging van de verlichte Franse edelman Dominique Vivant-Denon, de eerste directeur van het museum dat later het Louvre ging heten. In 1798-1799 had hij als savant deelgenomen aan Napoleons verovering van Egypte. En met zijn latere bestseller over Egyptische kunst zou hij de mensheid de ogen openen voor de faraonische kunst.

Vrije kunst, voor alle mensen toegankelijk – dat was zijn motto. Dat betekende dat sommige schilderijen beter in Rome konden blijven, mits ze daar goed werden bewaard. Maar de vele kunstschatten die in provincienesten lagen te verstoffen, moesten worden gered voor de mensheid. Dat gold zowel voor Egyptische kunst als voor de vele schilderijen van Peter Paul Rubens, die volgens Denon weg lagen te rotten in de kelders van ongeletterde Vlaamse en Duitse heren.

Paradoxaal genoeg was het juist de roofzucht van de bonapartistische kunstliefhebbers die de waarde ervan enorm zou doen stijgen. Toen in 1815 Napoleon werd verslagen, keerde veel van de geroofde kunst terug naar de landen van oorsprong. En luidde daar onder meer het begin in van de Rubens-verering. Denons principe dat overwegingen van conservering en expositie bij kunstwerken de voorkeur verdienen boven politieke overwegingen heeft dus ook wel wat opgeleverd.’

Felix Klos:

‘Daar ben ik het helemaal mee eens. De grote encyclopedische musea van de wereld hebben niet alleen hun collecties gebouwd op geroofde koloniale kunst, ze staan ook vrijwel allemaal in westerse grote steden. Hierdoor is het bijvoorbeeld voor de gemiddelde Egyptenaar vrijwel onmogelijk de Steen van Rosetta te bezichtigen. Terwijl deze de sleutel vormt tot het ontcijferen van de Egyptische hiërogliefen en een hoogtepunt is van de Egyptische cultuurgeschiedenis.

Westerse musea beweren dat de veiligheid van kunstschatten van universele waarde niet geborgd zijn in musea buiten de veilige westerse wereld. Maar is dat wel zo? Zijn de Elgin Marbles niet herhaaldelijk beschadigd geraakt bij zowel de verwijdering en het transport als bij de zogenaamde restauratie? En hoe veilig zijn uitheemse kunstschatten in de handen van de nieuwe generatie westerse demagogen?

Repatriëring van niet-westers erfgoed lijkt me dan ook veel meer een ethisch dan een praktisch vraagstuk. Dat kan worden opgelost door te investeren in musea in de landen waar de kunst oorspronkelijk werd geroofd. Dat zal veel geld gaan kosten. Maar uiteindelijk zal dit aan de bezwaren van alle partijen tegemoetkomen, in de vorm van kunststukken die veilig worden tentoongesteld op de plek waar ze thuishoren.’

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer