De Stelling

‘Geweld is in Frankrijk hét middel om maatschappelijke veranderingen af te dwingen’

Anton Van Hooff:

‘Is dat typisch voor Frankrijk? Ik denk aan de Spaanse Burgeroorlog, de recente geschiedenis van Duitsland. Kun je dan nog beweren dat de Franse geschiedenis zich onderscheidt in het gebruik van geweld als middel om maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen? Bovendien is er bij de rellen in de Franse voorsteden afgelopen november sprake van een zekere beheersing: het geweld richt zich bijna uitsluitend op auto’s, niet op personen.

De stelling lijkt bovendien te suggereren – waarschijnlijk met de Franse Revolutie in het achterhoofd – dat het geweld tot een oplossing voor de maatschappelijke problemen zal leiden. Ik ben niet zo optimistisch: repressie kan evengoed de reactie zijn. Zie de opstand van de Parijse Commune, in 1871. Die leidde tot een verrechtsing in de politiek, niet tot minder ongelijkheid.

Repressie als reactie zien we ook in de late Romeinse Republiek, in de laatste eeuw voor onze jaartelling. Toen bestond binnen de Republiek het probleem dat proletariërs wel burgerrechten hadden, maar niet de vruchten plukten van de groeiende macht van het Empire. Dat leidde tot spanningen, die door politici werden geëxploiteerd. Het resultaat was excessief geweld en het vogelvrij verklaren van politieke tegenstanders. Uiteindelijk schepte Octavianus (Augustus) orde, via de vestiging van een autoritair regime: het instituut van de Romeinse keizer.’

Ruth Oldenziel:

‘Ik ben natuurlijk meteen geneigd te denken aan het Amerikaanse model. Zowel Frankrijk als de Verenigde Staten zijn bij uitstek immigratielanden. Frankrijk was in de negentiende eeuw hét Europese immigratieland. Amerika en Frankrijk lijken ook in ideologisch opzicht erg op elkaar. De republikeinse waarden van individuele vrijheid en van universele gelijkheid staan in beide staten hoog in het vaandel. Tegelijkertijd staat die retoriek op zeer gespannen voet met een dagelijkse praktijk van discriminatie en uitsluiting.

Het verschil tussen Frankrijk en de Verenigde Staten nu is dat de Frankrijk ontkent een migratieland te zijn. De culturele elite is niet bereid te spreken over culturele diversiteit. Die discussie is in Amerika de laatste veertig jaar wél gevoerd, nadat in de jaren zestig rassenrellen waren uitgebroken. De burgemeester van New York begreep toen dat hij de boel bij elkaar moest houden. Het Cohen-model, zeg maar. Daardoor is in zijn stad, in tegenstelling tot andere Amerikaanse steden, de boel niet geëxplodeerd.

Daar komt bij dat er in Amerika niet alleen sprake was van geweld, maar dat er tegelijkertijd een burgerrechtenbeweging ontstond. Die baseerde zich op de republikeinse idealen. Ik heb niet het idee dat dit in Frankrijk nu het geval is. Geweld alleen lost dus niets op; dat is slechts een schreeuw om aandacht.’

James Kennedy:

‘Geweld is in elk land een politieke factor. In landen als Frankrijk is geweld in het verleden dan ook gebruikt als agenda setter. Maar het is niet dé manier om veranderingen door te voeren. Vaak ebt het weg of wordt het onderdrukt.

Je moet ook bedenken dat in Frankrijk al 130 jaar lang, sinds de gewelddadige onderdrukking van de Communards en de vestiging van de Derde Republiek, via de stembus veranderingen worden doorgevoerd. Er zijn natuurlijk wel gewelddadige momenten geweest; en zonder de dreiging van een staatsgreep door het leger was de Vijfde Republiek er niet gekomen. Toch heeft ook die omwenteling uiteindelijk zonder geweld plaatsgevonden.

Dat gezegd hebbende, is het onmiskenbaar dat Frankrijk een traditie heeft van syndicalisme, van directe actie en harde confrontatie. Die confrontatie is niet altijd gewelddadig, maar kan wel in geweld uitmonden. Er bestaat in Frankrijk een zekere bereidwilligheid om in noodgevallen, uit naam van een groot ideaal, geweld te gebruiken.

Als laatste redmiddel heeft geweld in Frankrijk dan ook een legitimiteit die niet in elk land gebruikelijk is. Dat heeft te maken met het idee dat als het volk iets wil, het gebruik van geweld gerechtvaardigd is. En dat is toch een idee van de Franse Revolutie.’