De Stelling

Anton van Hooff:
‘Het staat buiten kijf dat de Nederlandse inwoners van toenmalig Nederlands-Indië hebben geleden onder de Japanse bezetting. Het is dan ook goed dat er sinds enige tijd aandacht is voor hun lot. Maar ik vind het een stap te ver gaan om nu nog van de Japanners een schadevergoeding te eisen. De zaak is in 1951 afgesloten met het Vredesverdrag van San Francisco, dat mede door Nederland is ondertekend. Daar kun je niet achteraf op terugkomen.

We moeten bovendien niet vergeten dat de Nederlanders in Indië eveneens bezetters waren: ze vormden een kleine, bevoorrechte toplaag van een koloniale samenleving. Hun positie was dus heel anders dan die van Nederlanders onder de Duitse bezetting, laat staan die van Joden in Europa.

De claim van de Nederlandse Stichting Japanse Ereschulden wordt in mijn ogen ook verzwakt doordat enkel genoegdoening wordt gevraagd voor het lijden van de Nederlandse slachtoffers. De inheemse bevolking heeft misschien nog wel meer geleden onder de Japanse bezetting. Zij werden op grote schaal als dwangarbeiders ingezet. Het zou dus iets anders zijn als de Stichting Japanse Ereschulden genoegdoening eiste voor het onrecht dat álle inwoners van voormalig Nederlands-Indië is aangedaan, en niet alleen een kleine groep historisch bevoorrechtte Nederlanders.’

James Kennedy:
‘Nee, dat mag geen reden zijn. De viering betreft 400 jaar betrekkingen; dan mag het er niet om hangen wat er gedurende drie jaar is gebeurd. Bovendien staat de viering heel specifiek in het teken van de handelsrelatie tussen Nederland en Japan.

Tegelijkertijd vind ik dat er bij een dergelijk evenement ruimte moet zijn voor serieuze discussies over historische kwesties, bijvoorbeeld in de vorm van fora. Een bescheiden rol voor historici zal de handelsbelangen niet moeten schaden. Integendeel, het zou de betrekkingen op de lange termijn ten goede kunnen komen. Maar iets dergelijks vind ik nergens in het programma terug. Wel is er een symposium over de toekomstige rol van Japan in Azië. In dat kader zou je eigenlijk ook de rol die Japan zichzelf in dit opzicht in de jaren veertig toedichtte ter sprake moeten brengen.

Wat je standaard bij dergelijke vieringen ziet, is dat de geschiedenis wordt genegeerd of gemanipuleerd. Zo klaagden zwarte New Yorkers terecht dat er bij de viering van de betrekkingen tussen New York en Nederland geen enkele aandacht werd besteed aan de slavenhandel. Daarentegen was er uitgebreide belangstelling voor het zeer omstreden idee dat Nederlanders de genetische basis legden voor de huidige tolerantie van New York.’

Ruth Oldenziel:
‘Deze viering moet je juist aangrijpen om een dergelijke zaak aan te kaarten. Tijdens de recente viering van de betrekkingen tussen Nederland en New York werd er van officiële zijde geen enkele moeite gedaan om het lot van de indianen onder de aandacht te brengen. Niettemin ontstond er onder het publiek het bewustzijn dat je misschien eerder van een herdenking dan van een viering moet spreken.

Ik vind het dan ook prima dat de Stichting Japanse Ereschulden druk blijft uitoefenen voor volmondige erkenning van het aangedane leed. Met name waar het de zogenoemde “troostmeisjes” betreft heeft Japan nooit zijn excuses aangeboden, of zelfs maar het bestaan ervan erkend.

Aan de andere kant moet je je realiseren dat het gewoonlijk zeer lang duurt voordat regeringen publiekelijk door de knieën durven gaan. Vaak gaan daar generaties overheen. Ik kan me in het Westen alleen Willy Brandt herinneren, die al in 1970 letterlijk door de knieën ging in het getto van Warschau. De Nederlandse regering heeft pas in 2005 haar “diepe spijt” betuigd voor de “politionele acties”. Nog in 1995 heeft Kok een spijtbetuiging door koningin Beatrix tegengehouden – wij zijn dus ook niet erg vlot.’