Na Koningsbiografieën over Willem I, II en III is het nu de beurt aan vier negentiende-eeuwse vorstinnen. Wilhelmina van Pruisen, Anna Paulowna, Sophie van Würrtemberg en Emma van Waldeck-Pyrmont krijgen allemaal een eigen biografie, waaruit moet blijken dat deze koninginnen meer waren dan ‘de echtgenotes van’.
De komende jaren doen vier historici onderzoek naar de levensverhalen van de vorstinnen. Ze mogen uitgebreid bronnenonderzoek doen in het Koninklijk Huisarchief en hopen zo de precieze rol van de koninginnen aan het Nederlandse hof te ontdekken. Door hun buitenlandse afkomst brachten de vrouwen bijvoorbeeld gebruiken en gewoonten mee die de Nederlandse monarchie gestalte gaven. Tijdens de aftrap van hun project vertellen de biografen dat het historische beeld van de vorstinnen nog altijd incompleet is: ‘Het is tijd om daar wat aan te doen.’
Hautaine koningin
Volgens Alpita de Jong, die de biografie over Wilhelmina van Pruisen (1774-1837) schrijft, was er bij de start van het Koningsproject − die tot biografieën over Willem I, II en III − geen interesse voor de koninginnen. Zij hadden niet de macht van hun echtgenoten. Nu, bijna vijftien jaar later, is die interesse er wel. ‘Er zijn andere vormen van macht dan politieke invloed’, zegt ze.
De Jong wil onderzoeken hoe Wilhelmina invulling gaf aan haar functie en welke rol zij speelde als opvoeder van een toekomstig staatshoofd. Daarnaast hoopt ze de beeldvorming over ‘Mimi’ recht te zetten. Wilhelmina was volgens De Jong geen voorbeeld van burgerlijkheid, zoals vaak wordt gedacht. ‘Dat is iets wat de geschiedschrijving van haar heeft gemaakt.’
Wilhelmina van Pruisen, ca. 1795.
Petra van Langen, de biograaf van Anna Paulowna (1795-1865), vindt dat er ook een verkeerd beeld bestaat van de vrouw van Willem II. Dat had te maken met haar Romanov-achtergrond: ‘Anna zou neerkijken op Nederland en ons kleine koningshuis. Nederlanders vonden haar hautain.’ Dat vermeende superioriteitsgevoel van Anna Paulowna is een mythe, stelt Van Langen. Haar hang naar luxe en haar gedachten over Nederland schetsen een eenzijdig beeld dat tekort schiet.
Te snel vergeten
Dat de vorstinnen niet alleen een rol speelden aan het hof, maar ook op het Europese toneel, vertelt het verhaal van Sophie van Würrtemberg (1818-1877). Volgens biograaf Leonieke Vermeer vormden koninginnen schakels met andere Europese landen en waren belangrijk in de internationale betrekkingen. Zo schreef Sophie, de eerste vrouw van Willem III, honderden brieven naar haar neef Napoleon III. ‘Met diplomatieke briefwisselingen probeerde ze publieke invloed uit te oefenen. Zo wilde ze Napoleon aansporen tot een preventieve oorlog tegen Pruisen.’ Otto von Bismarck zou haar zelfs een ‘gevaarlijke intrigante’ hebben genoemd.
Volgens Otto von Bismarck was Sophie een ‘gevaarlijke intrigante’
Sophie deed bovendien aan ‘self-fashioning’: ze werkte aan haar eigen imago en schreef een autobiografie. Het burgerlijke Nederland vond ze een maatje te klein en haar man Willem III noemde ze een ‘gewelddadige, absurde tiran’. Ze was eigenlijk te intellectueel voor haar rol als koningin, stelt Vermeer. ‘Maar doordat dat ze geen troonopvolger leverde, is ze te snel vergeten.’
Portret van Sophie van Württemberg.
Als laatste schrijft Monica Soeting een biografie over Emma van Waldeck-Pyrmont (1858-1934). Emma was een geliefde koningin; iemand die zich volgens Soeting een goede houding wist te geven op het ‘toneel van de openbaarheid’. Hoewel zij vriendelijk en respectvol met haar personeel aan het Nederlandse hof omging, was ze in de omgang soms lastig omdat ze sterk in het systeem van rangen en standen geloofde. Zo vond ze het de normaalste zaak van de wereld dat haar hofdames geen salaris kregen, vertelt Soeting. ‘Ik wil in mijn onderzoek vooral openstaan voor die ambiguïteit in Emma’s werk en leven.’
Emma vond het de normaalste zaak van de wereld dat haar hofdames geen salaris kregen
De eerste biografie in het vorstinnenvierluik moet in 2025 verschijnen. Bij de aftrap van het project sprak de Britse historicus Jonathan Israel de hoop uit dat de boeken net zo belangrijk zullen zijn als de werken over Willem I, II en III. ‘De biografie van Willem III sterkte mij in het idee dat hij een “dreadful man” moet zijn geweest; ik ben er inmiddels van overtuigd dat een land beter een koningin dan een koning kan hebben.’
