Home De invloed van peilingen

De invloed van peilingen

  • Gepubliceerd op: 9 december 2022
  • Laatste update 09 dec 2022
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
  • 2 minuten leestijd
De invloed van peilingen

Begin jaren zestig raakten Nederlandse radio- en tv-zenders geïnteresseerd in opiniepeilingen. Journalisten zagen de peilingen als een middel om de politiek kritisch te benaderen, zo laat historicus Fons Meijer zien in tijdschrift BMGN. Voor die tijd berichtten radio- en tv-journalisten vrij volgzaam over de partijen van hun eigen zuilen, maar dat was begin jaren zestig aan het veranderen.

Tegelijkertijd waren opiniepeilingen in opkomst, in eerste instantie vooral in de commerciële wereld. In die situatie begonnen journalisten peilingen te gebruiken om de wil van kiezers te doorgronden, politici op basis daarvan kritisch te ondervragen en op die manier berichtgeving democratischer te maken. Bovendien vonden ze nieuws over peilingen aantrekkelijk voor kijkers en luisteraars, vanwege het competitie-element dat die met zich meebrachten.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Doordat de uitkomsten van peilingen schommelden, gebruikten journalisten ze om een sfeer van crisis te schetsen, zo stelt Meijer. Ook maakten zij aan het publiek duidelijk dat de samenleving bezig was te ontzuilen. Op die manier stimuleerden ze burgers om zelfstandige politieke keuzes te maken, waarmee ze de ontzuiling verder aanwakkerden.

Succesvol gepeild

Marcel van Dam, toen nog een socioloog aan de Rijksuniversiteit Utrecht, kwam in 1967 met iets nieuws: exitpolls. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 15 februari liet hij bij vier stembureaus aan burgers vragen wat ze hadden gestemd. Op basis daarvan voorspelde hij bij omroep NTS dat de KVP en de PvdA die dag flink zouden verliezen. Dat bleek waar te zijn, en bovendien kon Van Dam laten zien hoe verschillende religieuze groeperingen en leeftijdscategorieën hadden gestemd. Daardoor werd het fenomeen exitpoll positief ontvangen.

Vroege peilingen

Heel betrouwbaar waren veel vroege peilingen niet, en dat leidde tot kritiek. Een belangrijk keerpunt vond plaats in 1976, toen het VARA-radioprogramma In de Rooie Haan begon met maandelijkse peilingberichten waarin Maurice de Hond de cijfers duidde. Toen zijn verkiezingsprognoses een paar keer bleken te kloppen, werd dat deel van het programma erg populair.

In de jaren tachtig nam de rol van peilingen alleen maar toe, en werd het idee algemener dat kiezers niet trouw hoefden te zijn aan een partij. Ze konden kiezen, als consumenten in een markt. Veel burgers waren zwevende kiezers geworden, gevolgd én aangestuurd door opiniepeilers.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 1 - 2023