Home De geschiedenis van Nederland door een roze bril

De geschiedenis van Nederland door een roze bril

  • Gepubliceerd op: 9 juli 2020
  • Laatste update 11 apr 2023
  • Auteur:
    Teun Willemse
  • 7 minuten leestijd
De geschiedenis van Nederland door een roze bril

In Liefde in de Lage Landen schetst Mirjam Janssen een portret van Nederland door de ogen van vijftien echtparen. Aan de hand van huwelijken van bekende en minder bekende figuren lezen we hoe Nederland vorm kreeg en hoe met het religieuze landschap, de positie van vrouwen en de sociale mogelijkheden ook de Nederlandse huwelijken veranderden.

Wat kunnen huwelijken ons vertellen over de geschiedenis van Nederland?

Huwelijken laten zien hoe het privéleven van mensen zich ontwikkelde, maar passen ook in een groter verhaal. Voor dit boek koos ik vijftien echtparen als scharnierpunten in de Nederlandse geschiedenis. Het ontstaan van de Republiek beschrijf ik aan de hand van het huwelijk van Willem van Oranje, en door de ogen van andere echtparen komen de Franse tijd, de Tweede Wereldoorlog en de Provo’s voorbij.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Historische boeken over liefde en huwelijk bevatten vaak vooral anekdotes. Ze constateren een bepaalde ontwikkeling en illustreren die aan de hand van een kort verhaal over een stel, over wie je daarna niets meer leest. Ik volg de echtparen gedurende hun hele leven, zodat je kunt zien hoe een huwelijk zich ontwikkelt.

U kiest voor veel huwelijken van bepalende figuren uit de Nederlandse geschiedenis. Is dat wel representatief voor de huwelijken in Nederland?

Ik denk het wel. Het zijn sterk aangezette personen, maar in hun huwelijk zie je de strubbelingen van hun tijd terug. Zo zie je bij Multatuli en zijn vrouw Tine het ongenoegen over de onderdanige rol van vrouwen en gaat het bij Jan en Mietje Rutgers over de worsteling met voorbehoedmiddelen. Een ander voorbeeld is de Tweede Wereldoorlog, die ik beschrijf door de ogen van verzetshelden Heleen Kuipers-Rietberg en haar man. Net als andere echtparen uit die tijd worstelden zij met de vraag in hoeverre ze in opstand moesten komen tegen de Duitsers.

Mirjam Janssen (foto: Anne van Gelder)

Was dat uw favoriete echtpaar om over te schrijven?

Nee, persoonlijk ben ik het meest weg van Constantijn Huygens en zijn vrouw. Huygens was een intelligente, geestige man die kon dichten, natuurkundige proeven deed en zijn kinderen op een bijzondere manier opvoedde. Zijn vrouw Suzanna van Baerle overleed al na tien jaar huwelijk en hij is daar nooit meer overheen gekomen. Hij schreef prachtig over haar, waardoor hun verhaal extra indruk op me maakte.

Eeuwenlang hadden stellen toestemming van hun ouders nodig om te trouwen. Als ze die niet kregen probeerden ze hun ouders onder druk te zetten. Hoe ging dat in de zeventiende en achttiende eeuw?

Een stel ging er dan samen vandoor en vaak gingen ze ook met elkaar naar bed. Als dat gebeurd was hadden de ouders weinig keus meer, want vanaf dat moment was het een schande als er niet getrouwd werd. Dat gold zeker wanneer het meisje zwanger raakte. Weglopen was dus een drukmiddel waarmee jongeren hun ouders voor het blok konden zetten, maar er bestond wel wetgeving tegen. Liep je weg, dan kon je onterfd worden en had je geen recht op het vruchtgebruik van familiebezittingen. Je raakte dan in een sociaal isolement.

je wilde een ideale schoonzoon tot de familie toelaten, geen klaploper

Trouwen was vroeger meer een familieaangelegenheid dan nu. Je familie was je sociaal vangnet, dus het vinden van een juiste partner luisterde nauw: je wilde een ideale schoonzoon tot de familie toelaten, geen klaploper. Het plaatje moest financieel kloppen, maar ook religie, leeftijd en sociaal milieu moesten overeenkomen. Echte passie of opwindende aantrekkingskracht was van onderschikt belang.

Bestond er dan idealiter geen hartstocht tussen echtgenoten?

Men vond het niet echt nodig. Misschien kwam dat ook omdat seks veel gevaarlijker was dan nu. Je kon ziektes oplopen of ongewenste kinderen krijgen, en de zwangerschap en bevalling waren op zichzelf al een risico. Dat wil niet zeggen dat aantrekkingskracht verboden was. Je mocht het best leuk hebben met z’n tweeën, maar andere dingen waren belangrijker: een degelijk huishouden voeren en je kinderen netjes opvoeden.

Constantijn Huygens en Suzanna van Baerle

Het voeren van dat huishouden werd vaak de taak van de echtgenote. In het boek Houwelick (1625) van Jacob Cats zien historici de ideologie van een traditionele rolverdeling ontstaan die Nederlandse vrouwen jarenlang van de arbeidsmarkt hield. Bent u het daarmee eens?

De traditionele rolverdeling tussen man en vrouw werd in die tijd inderdaad geïdealiseerd door Cats en zijn tijdgenoten. Toch probeer ik dat beeld in mijn boek een beetje te relativeren, want in de praktijk deden vrouwen ook dingen buitenshuis. Veel vrouwen werkten bijvoorbeeld al voordat zij in het huwelijksbootje stapten.

Toch was het een lastig ideaal om aan te ontsnappen. In de negentiende eeuw was dit ideaal nog veel beklemmender voor vrouwen dan in de zeventiende eeuw. In de negentiende eeuw werd je als vrouw geacht gelukkig te zijn met je burgerlijke gezin en had je daarbuiten nauwelijks mogelijkheden. Ondertussen werden wel het onderwijssysteem verbeterd en het kiesrecht uitgebreid, maar in eerste instantie profiteerden alleen mannen daarvan. Dat was frustrerend voor vrouwen, die de mogelijkheden zagen toenemen maar er zelf niet aan konden deelnemen. 

Dat verandert in de twintigste eeuw, die u deels beschrijft door de ogen van uw ouders.

Ik koos voor het verhaal van mijn ouders omdat ik denk dat zij representatief zijn voor hun generatie. Mijn vader groeide op in een moeilijk milieu en kon in de samenleving opklimmen door te studeren. Zijn verhaal laat zien hoe de sociale mobiliteit na de Tweede Wereldoorlog groeide dankzij beter onderwijs. Mijn moeder werd streng katholiek opgevoed en maakte zich langzaam los van de kerk. Dat speelde voor veel Nederlanders na de oorlog.

Naast de maatschappelijke mogelijkheden veranderden ook de huwelijken in die periode. Zo kreeg het ‘gemengde huwelijk’ een nieuwe betekenis.

Vroeger bedoelde men met een gemengd huwelijk een verbintenis tussen een protestant en katholiek, of een gelovige en ongelovige. Lange tijd waren die verbintenissen taboe, maar in de jaren zestig en zeventig groeide het aantal interreligieuze huwelijken. De kerken wilden daar eerst niet aan meewerken, maar krabbelden terug toen mensen als reactie daarop alleen nog een burgerlijk huwelijk sloten.

Net als in de negentiende eeuw gaan laagopgeleiden vaker uit elkaar dan hoogopgeleiden

 Inmiddels spreken we over een gemengd huwelijk tussen een autochtone Nederlander en iemand met een migratieachtergrond. Opvallend is wel dat veel migranten nog steeds vooral met elkaar trouwen.

 Welke historische trends in het Nederlandse huwelijk zijn nog steeds zichtbaar?

Laagopgeleiden gaan vaker uit elkaar dan hoogopgeleiden. Dat is een internationale trend die je al zag in de negentiende eeuw. Relaties van laagopgeleiden staan onder grotere spanning. Als je het materieel goed hebt kun je ruim wonen, je huishoudelijk werk uitbesteden en eens een weekendje weggaan. Dat scheelt een hoop stress. Echtparen met weinig geld hebben die luxe niet en dat zorgt voor druk op hun relatie.

 Scheidingsadvocaten zagen tijdens de coronacrisis een daling in het aantal scheidingen, maar verwachten een piek zodra alles weer normaal is. Kunnen we een scheidingsexplosie verwachten?

Het zou kunnen, net zoals er een echtscheidingspiek kwam na het einde van ‘de grote leugen’, toen een van de partners niet langer om juridische redenen overspel hoefde te veinzen om te kunnen scheiden. Zelf denk ik dat het wel mee zal vallen. Veel mensen zullen het ook gezellig met elkaar hebben gehad tijdens de lockdown. Vrouwenemancipatie, het homohuwelijk en technologische ontwikkelingen zijn bepalend geweest voor het Nederlandse liefdesleven. Ik denk dat de coronacrisis uiteindelijk niet zoveel invloed zal hebben.

 

Liefde in de Lage Landen. Een portret van Nederland in 15 huwelijken

Mirjam Janssen

208 p. Spectrum, € 22,99

Bestel in onze webshop