In 855 erfde de oudste kleinzoon van Karel de Grote een gebied tussen het huidige Frankrijk en Duitsland in dat zich uitstrekte van het noordelijkste punt van de Lage Landen tot ver in Italië: Lotharingia. In zijn gelijknamige boek gaat de Britse historicus Simon Winder op zoek naar dit vergeten tussengebied, dat de kiem legde voor het huidige Europa. ‘De geest van Lotharingia waart nog steeds over het continent.’
Waarom noemt u Lotharingia in uw boek een ‘vergeten verleden’?
‘Wie op de kaart naar het huidige Lotharingen kijkt, ziet een kleine streek in Frankrijk, grenzend aan West-Duitsland. Maar wat mensen doorgaans niet weten, is dat er achter dat kleine vlekje ontzettend veel historie schuilt die de basis vormt van het Europa waarin we nu leven. De verdeling van het rijk van Karel de Grote over zijn drie kleinzoons in 855 vormde ruwweg de basis voor wat later Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk zouden worden. Daarnaast was Lotharingia als Frans-Duits tussengebied altijd doelwit van Franse en Duitse vorsten die hun macht wilden vergroten. De vele conflicten die daardoor ontstonden hebben een onuitwisbare stempel gedrukt op de Europese verhoudingen, met name die tussen Frankrijk en Duitsland.’
Wat fascineerde u zo aan dit stukje vergeten verleden?
‘Ik heb altijd een fascinatie gehad voor onbekende plekken en volkeren. Daardoor ben ik eigenlijk per ongeluk bij Lotharingia uitgekomen. In mijn eerste boek, Germania, richtte ik me alleen op Germanen in het huidige Duitsland, in Danubia raakte ik geïnteresseerd in de Germanen in Oost-Europa en toen dat af was, dacht ik: hoe zit het eigenlijk met de Germanen in West-Europa? Voor iemand die opgroeide tijdens de Koude Oorlog en vooral geboeid was door (ex-)communistische landen, was het makkelijk om de westerse delen van Europa als vanzelfsprekend te beschouwen. Maar tijdens mijn reis door West-Europa ontdekte ik dat het gebied ten westen van de Rijn misschien wel het minst banale onderwerp is dat je je kunt voorstellen.’
U schrijft dat het onderwerp van uw boek wordt bepaald door een van de belangrijkste maar meest toevallige momenten in de geschiedenis van Europa. Wat bedoelt u daarmee?
‘De grootste gebeurtenissen in de geschiedenis zijn vaak het gevolg van een toevallige samenloop van omstandigheden. Toen de Opstand uitbrak in de Nederlanden, stonden de protestanten in Antwerpen voor een dilemma: blijven of vluchten? Het merendeel besloot te vluchten naar Amsterdam, wat verklaart waarom Amsterdam in de eeuwen die volgden een overwegend protestantse stad was. Dergelijke beslissingen met fundamentele gevolgen zijn overal in de geschiedenis terug te vinden. Lotharingia is ook geboren uit zo’n beslissing: de ‘‘taart’’ van Karel de Grote moest in drie willekeurige stukken worden gesneden. Als hij maar twee zoons had gehad, had die verdeling er heel anders uitgezien en daarmee ook hedendaags Europa.’
Wat voor invloed had die verdeling dan op de ontwikkeling van Europa?
‘De versplintering van het rijk van Karel de Grote heeft Europa veel diversiteit gebracht. Het grootste gedeelte van de wereld is opgebouwd uit enorme eenheden, kijk maar naar de Verenigde Staten, Rusland en China. Europa is daarentegen een lappendeken van kleine staten. Het interessante daaraan is dat de mogelijkheden in Europa altijd enorm zijn geweest. Vijfhonderd jaar geleden stapte je bij politieke of religieuze onenigheid gewoon de grens over, terwijl je bijvoorbeeld in China zou worden geëxecuteerd. Dat verklaart ook waarom Lotharingia zoveel grote filosofen en uitvinders heeft grootgebracht: Europa bood radicale denkers de veiligheidsvoorwaarden die ze nodig hadden om hun ideeën te kunnen verspreiden. En door die mobiliteit leerden ze ook weer veel van elkaar en stimuleerden ze elkaar. In Europa heerste altijd een soort vindingrijkheid en een breed gevoel van trots op het eigen erfgoed. Dat maakt de Europese cultuur bijzonder rijk.’
Waarom vormde Lotharingia altijd aanleiding tot conflicten?
‘De keerzijde van al die verschillende perspectieven op de wereld was dat het Lotharingia ook een erg instabiel land maakte. Er was niet één visie of één tactiek waarmee vijanden konden worden afgeweerd. En die vijanden waren er in groten getale. Fransen, Duitsers, maar ook Engelsen en Spanjaarden lagen constant op de loer om zich het gebied toe te eigenen, allemaal met hun eigen motieven. Zo ruzieden Franse koningen, als afstammelingen van Karel de Grote, tot ver in de twintigste eeuw over de tussenregio en bezaten de Spanjaarden om onnodige dynastieke redenen van de vijftiende tot de achttiende eeuw grote delen van Lotharingia, van Holland tot aan Zwitserland. De geschiedenis van Lotharingia is er dus een van veel getouwtrek. En hoewel de inwoners van Lotharingia eeuwenlang de speelbal van machthebbers waren, stelden ze zich altijd weerbarstig op. Ze beschouwden zichzelf nooit als onderdeel van een ander land dan Lotharingia.’
Hoe kwam er een einde aan het geruzie om Lotharingia?
‘Eigenlijk pas met de oprichting van de Europese Unie. De Tweede Wereldoorlog, waarin nazi-Duitsland onder meer het overgebleven Lotharingen bezette, was zo afschuwelijk dat de zes oorspronkelijke aan Lotharingia grenzende landen besloten dat het moest stoppen. Zodoende werd de Europese Unie, met hoofdinstellingen in centrale steden als Brussel en Straatsburg, het antwoord op de conflicten die eeuwenlang om het gebied zijn gevoerd. De Europese Unie is de strip in het midden die alles onder controle houdt en die het bewijs vormt dat Lotharingia op een bepaalde manier nog steeds bestaat, al bestaat het allang niet meer als land. Ik zeg altijd dat de geest van Lotharingia nog steeds over het continent waart. Want hoewel er tussen Frankrijk en Duitsland altijd een beetje competitie zal blijven spelen, kun je nu gerust zeggen dat Lotharingia over hén regeert just by shutting them up.’
