De escapades van Soekarno

Ver voor WikiLeaks op grote schaal diplomatieke post aan de openbaarheid ging prijsgeven kon men in de archieven van Buitenlandse Zaken lezen wat onze diplomatieke vertegenwoordigers berichten over staatshoofden van landen waar ze zijn geaccrediteerd. De onderzoeker komt daar wel eerst 20 jaar na dato achter, de periode waarna rijksarchieven openbaar worden gemaakt. Een doelwit van de diplomatieke berichtgeving in de vorige eeuw was de Indonesische president Soekarno, [i]bête noir [/i]van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Josef Luns. Luns’ belangstelling ging blijkbaar mede uit naar seksuele escapades van de [i]Big Bad Bung [/i]─ zoals Soekarno’s latere ‘autobiografe’ Cindy Adams haar idool portretteerde ─ en zijn diplomatieke vertegenwoordigers gingen daar gretig op in. Ik werd dit gewaar toen ik voor mijn Soekarno-biografie wekenlang onderzoek deed in het gastvrije archief van Buitenlandse Zaken. In de kelders daarvan, en op nog enkele andere locaties, zijn niet minder dan 17 strekkende kilometers archief te vinden; informatie die op Indonesië en Soekarno betrekking heeft omvat vele honderden dossiers – het was zoeken naar de juiste codes. Al in 1953 vestigde ambassaderaad bij het Nederlandse Hoge Commissariaat (HC) in Djakarta Hagenaar de aandacht op, wat hij noemde, ‘de extra-maritale activiteiten van ’s lands eerste burger’. Hij kabelde naar Den Haag: dat de Presi-dent voornemens zou zijn ‘om met een jeugdige studente uit Bogor officieel in het huwelijk te treden’. Hagenaar had de klok horen luiden, maar wist (nog) niet waar de klepel hing. Bung Karno had zijn zinnen gezet, niet op een studente, maar op een rijpe vrouw, Hartini. Zij was een delicate schoonheid afkomstig uit de kraton van Solo, waar zij in de [i]ars amandi [/i]was ingewijd. Soekarno koos haar volgens de regels van de koran als tweede echtgenote. Het HC kwam daar enige tijd later achter en meldde Den Haag dat dit tweede huwelijk veel weerstand opriep, met name ‘in grote kring bij de Indonesische dames’, die actie voerden tegen polygamie. Zij gaven te kennen ‘het zeer te betreuren dat de President de leer van de Islam misbruikte om zijn hartstochten de vrije teugel te laten’, aldus weer Hagenaar. Enige tijd later meldde hij Den Haag dat de gade van de president Fatmawati niet bereid was een tweede echtgenote naast haar te dulden, en ‘dat zij de wens te kennen heeft gegeven van de President te scheiden’. Het kabinet bezwoer Fatmawati van een scheiding af te zien. Er kwam een compromis uit de bus: Fatmawati bleef [i]first lady [/i]in het paleis Merdeka in Djakarta, Hartini werd deelde de weekenden met Soekarno in het presidentiële paleis in Bogor. Soekarno beviel deze [i]ménage à trois [/i]uitstekend, maar Fatmawati zag er blijk-baar niets in. Op 7 januari 1956 berichtte Hagenaar dat Hartini verhuisd was naar een huis in Keboyoran. Andermaal wist het kabinet Fatmawati ertoe te bewegen niet te scheiden van de president, [i]first lady [/i]te blijven en bij gelegenheden in het paleis in Djakarta acte de présence te geven aan de zijde van de president. In 1956 maakte president Soekarno, die een jaar daarvoor op de Afro-Aziatische conferentie in Bandung zich als een leider van de Derde Wereld had geprofileerd, een wereldreis waarbij hij aan een groot aantal landen van het westerse, en daarna van oosterse blok, staatsbezoeken bracht. De Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers in de bezochte landen volgden zijn handel en wandel op de voet. Vanuit Washington werd gemeld dat Soekarno bij zijn bezoek aan Holywood en intiem [i]tête à tête [/i]had gehad met Marilyn Monroe. Over zijn bezoek aan Wenen citeerde de ambassadeur [i]Die Aktuelle Nachricht [/i]van 3 oktober 1956, die berichtte dat op de persconferentie ter afsluiting van het staatsbezoek wel de pers, maar niet de Indonesische president was verschenen, ‘[i]der zum Erstaunen des Personals des Hotels Ambassador zur gleichen Zeit weibliche Personen zur Audienz empfing die sonst kein Schritt über die Schwelle des Nobelhotels wagen würden.[/i]’ Wat erover Soekarno’s staatsbezoek aan de Sovjet Unie werd bericht was een stuk pikanter. Daarover werd gerapporteerd door een geheim agent van de Buitenlandse Inlichtingendienst, met als codenaam Virgil. Ik vond zijn rapportage op Buitenlandse Zaken in een geheim , zogenoemd ‘z-dossier’. Virgil wist te melden dat de licht ontvlambare Soekarno tijdens zijn bezoek aan Moskou, waar hij als eregast in het Kremlin logeerde, verliefd was geworden op een Russische secretaresse, Lena, die hij in het Kremlin tot zijn bedgenote had gemaakt. Wat Soekarno niet wist, was dat er filmopnamen waren gemaakt van de bedscène van de Indonesische president met de Russische schone. Deze film, zo wist Virgil nog te vertellen, was de top van de Indonesische communistische partij, de PKI, in handen gespeeld. ‘Soekarno is dus volledig in de grip van de PKI., die hem thans [i]blackmailed[/i],’ berichtte de meesterspion. Dat moest echter worden betwijfeld. Indonesische ingewijden hadden eerder bewondering voor de potenties die de president aan de dag legde, dan dat ze zijn promiscue gedrag laakten. Wat Virgil had onthuld werd bevestigd door een telegram in een Indonesië dossier van 8 mei 1957 uit New York waarin werd meegedeeld dat Soekarno een Russische concubine uit Moskou naar Indonesië had meegenomen en op Bali ondergebracht. Enkele jaren later berichtte de ambassade in Moskou de ‘[i]gossip[/i]’: ’ex-russische vriendin, die thans met (S.) baby hier weer schijnt te wonen.’ Soekarno had na zijn wereldreis in 1956 de smaak te pakken. Hij maakte nu jaarlijks een wereldreis van enkele maanden. De Nederlandse vertegenwoordigers in de bezochte landen wisten nu dat ze met [i]small talk [/i]over Soekarno’s escapades Luns konden plezieren, vooral als hij zich daarmee bij zijn gastheren in diskrediet bracht. Zo berichtte ambassadeur Boissevain dat de Indonesische pre-sident bij zijn bezoek aan Cuba in mei 1960 op Fidel Castro ‘een ongunstige indruk heeft gemaakt wegens zijn zinnelijk gedrag’. Tijdelijk zaakgelastigde Schaepman in Mexico deed verslag van een affaire met filmster Bertha Lepe waarin de president was verzeild geraakt, en die had geleid tot een schietpartij in een nachtclub, waarbij de verloofde van Bertha door Bertha’s vader was neergeschoten. Ambassaderaad in Buenos Aires, Van As, vatte het bezoek van de president aan Zuid-Amerika aldus samen: ‘De gejaagde politieke Indonesische activiteiten werden gekenmerkt door enige zoete momenten voor de Indonesische president zelve, en door ernstige problemen van de Zuid-Amerikaanse protocol diensten.’ Soortgelijke problemen schiep Soekarno voor president Salazar bij zijn bezoek aan Lissabon, schreef ambassadeur Elink Schuurman. De eregast had het daar gepresteerd twee appartementen te huren waar twee ‘jonge, blonde [i]air-hostesses[/i]’ hem ter beschikking stonden. De Big Bad Bung doorzag blijkbaar niet dat hij met zijn promiscue gedrag zich internationaal belachelijk maakte. Ambassaderaad Hoogendoorn in Bonn wist Den Haag te melden dat het Duitse boulevardblad [i]Aktuell [/i]onthullingen had gedaan over een aantal welgevormde dames die de Indonesische president tijdens de conferentie voor [i]non-aligned nations [/i]in Belgrado in 1961 in het hotel waar hij verbleef had ondergebracht. De Indonesische persattaché in Bonn was zo dom zich over dit bericht te beklagen bij das [i]Auswärtige Ambt [/i]en [i]Aktuell [/i]een protestbrief te schrijven, wist Hoogendoorn nog te vertellen. In haar volgende nummer gaf [i]Aktuell [/i]lik op stuk met de vernietigende kenschets van de Indonesische president: ‘[i]Bordell-Schreck aller Kontinente, im Nebenberuf auch Staatspresident[/i].’ Virgil tekende van een betrouwbare bron op hoe de toenmalige sterke man in Indonesië, chef-staf en minister van Defensie generaal Nasution over zijn president dacht: ‘Als hij eenmaal in Bogor zit dan is hij helemaal niet meer te bereiken. Alsmaar door feestvieren, alsmaar door import van meisjes uit Tokyo en elders. Kijk, wil hij gaan rusten, dan zeg ik ga je gang, ga maar rusten, wij zullen wel voor hem zorgen. […] Maar nu is hij nog maar 7 maanden thuis en het land gaat naar de bliksem.’ Soekarno, die meer en meer de trekken vertoonde van een erotomane sultan, bouwde ook zijn ‘intra-maritale’ harem uit. Volgens de regels van de Koran mocht de sultan vier wettige echtgenoten hebben. Er was dus naast first lady Fatmawati en de paleisvrouwe in Bogor Hartini nog ruimte voor twee. Als kandidate voor Soekarno’s derde echtgenote diende zich de 25 jarige Haryati aan. Het jonge, knappe meisje werd meermalen bij officiële gelegenheden aan de zijde van de president gezien. Of ze ook met de president was getrouwd was zelfs aan het hof niet bekend, zo bleek de Nederlandse zaakgelastigde Barkman toen hij er belangstellend naar informeerde. Inmiddels was een Japanse in het leven van Soekarno verschenen die alle andere vrouwen in de schaduw zou zetten. Dit was de ‘[i]hostessu[/i]’ Naoko Namoto van de nachtclub Copa Cabana in Tokyo. Zij was daar aan Soekarno voorgesteld door Japanse zakenlieden die hoopten te profiteren van de herstelbetalingen die Indonesië met Japan was overeengekomen. Het ging om enkele honderden miljoenen dollars, waarvoor als voorwaarde gold dat ze in Japan moesten worden besteed. De [i]hostessu [/i]had kennelijk indruk gemaakt op bung Karno. Hij bestookte haar met hartstochtelijke brieven waarin hij erop aandrong naar Djakarta te komen. Daarmee was bereikt wat de zakelijke sponsors van Naoko-san beoogden Eenmaal in Djakarta gesettled, schoof de voormalige hostess haar Japanse beschermers echter opzij en ontpopte zich dankzij haar intieme contacten met de Indonesische president als een handige, onafhankelijke zakenvrouw. Weldra leidde elk contract dat Japanse leveranciers met Indonesische afnemers wilden afsluiten via haar, en zij liet zich daarvoor rijkelijk belonen. De banden tussen de beeldschone Japanse en Soekarno werden steeds inniger. Hij voegde haar als vierde vrouw aan zijn menagerie toe. Na haar huwelijk veranderde Naokosan haar naam in Ratna Sari Dewi, Dewi Soekarno ─ zoals ze nog steeds heet in New York, waar ze met haar in Indonesië vergaard kapitaal een grote staat voert in haar chique appartement aan Park Avenue. De president had de handen vol aan zijn harem. Hij had er kennelijk ook de mond van vol. Dit wist de Nederlandse ambassadeur in Bankkok Calkoen aan Luns te melden. Hij vertelde wat zijn Deense collega Munck bij diens bezoek aan Djakarta ter ore was gekomen over Soekarno’s seksuele obsessies: ‘De man kan over niets anders praten en ontziet zich niet tijdens een persoonlijk onderhoud met Westerse ambassadeurs uitvoerig uit te wijden over zijn eigen liefdeleven of wat daarvoor doorgaat […] Soekarno is zelfs zo ver gegaan aan enkele Ambassadeurs persoonlijk vragen te stellen over de gewoonten en voorkeuren Hunner Excellenties op het onderhavig terrein.’ De relaties tussen Nederland en zijn vroegere kolonie werden jarenlang verstoord door de Nieuw-Guinea-kwestie. Nadat Nederland onder Amerikaanse druk het gebied in 1962 aan Indonesië had overgedragen werden de diplomatieke betrekkingen hersteld. Voor president Soekarno werd Nederland zelfs zijn favoriete land. Dit bood gunstige perspectieven voor het Nederlandse bedrijfsleven. De president, die in de milde dictatuur van de Geleide Democratie die hij had uitgeroepen persoonlijk de handelsbetrekkingen dirigeerde, ontving Nederlandse zakenlieden persoonlijk op zijn paleis, demonstreerde hen zijn kennis van Nederland en het Nederlands en bezorgde bedrijven als KLM, Fokker, Verolme, Zwolsman lucratieve contracten. Toen Luns na al die jaren van vijandschap in 1964 een officieel bezoek aan Indonesië bracht gaf Soekarno hem voor de Nederlandse regering een dringende verzoek mee: hij wilde aan Nederland een staatsbezoek brengen. Blijkens de ministerraadnotulen zat het kabinet ermee in zijn maag. Luns vond als uitvlucht dat niet hij of het kabinet, maar de koningin het laatste woord had. In de diplomatieke post komt men niet licht mededelingen tegen over gevoelens van de koningin jegens een ander staatshoofd. Door onachtzaamheid van de archiefbezorger is echter over de gezindheid van koningin Juliana jegens Soekarno een tipje van de sluier opgelicht. Ik trof in het archief van Buitenlandse Zaken een getypte brief aan van Barkman voor Den Haag, waar hij in handschrift een P.S. aan had toegevoegd. Daarin schreef hij dat hem bij een onderhoud met Hare Majesteit was gebleken dat zij bijzondere belangstelling had voor Soekarno ‘als persoon van de president (met name ook zijn gedrag tijdens staatsbezoeken).’ We kunnen hieruit opmaken dat Juliana de diplomatieke post over Soekarno’s praktijken tijdens staatsbezoeken had gelezen. Ik heb Barkman gevraagd of naar zijn inschatting de koningin had bewilligd in een staatsbezoek van de reislustige Indonesische president. Barkman veronderstelde dat de koningin het staatsbezoek niet zou hebben geblokkeerd. Zij was zich ervan bewust dat de Indonesische president eerst een staatsbezoek aan Nederland moest brengen vooraleer zij op staatsbezoek naar Indonesië kon, en dat laatste was een diepe wens van haar. Het staatsbezoek is niet doorgegaan doordat een mislukte coup op 1 oktober 1965 Soekarno ten val heeft gebracht. Soekarno sleurde in zijn val de omstreden minister van Buitenlandse Zaken Soebandrio mee, die van Soekarno’s opvolger Soeharto levenslange gevangenisstraf kreeg opgelegd. Dertig jaar later, na de val van president Soeharto, kwam Soebandrio vrij. Ik heb in 1999 ter wille van mijn Soekarno-biografie enkele gesprekken met hem gehad. Daarbij heb ik ook geïnformeerd naar het staatsbezoek dat Soekarno aan Nederland zou brengen, en waarbij hij hem als minister van Buitenlandse Zaken zou hebben begeleid. Soebandrio vertelde me dat bung Karno tegenover hem had te kennen gegeven dat in ieder geval een bezoek te willen brengen aan de Amsterdamse walletjes ─ en Soebrandrio was er niet zeker van of dit bezoek zich tot sight-seeing zou hebben beperkt!