Twintig jaar geleden, in 1983, introduceerde Debbie Jenner aerobicdancing in Nederland. De danseres en zangeres zag de rage in Californië en vond dat Nederlanders ook rijp waren voor de nieuwe sport. ‘De mensen stonden in rijen te wachten om zich in te schrijven.’
Deze nieuwe manier van lichaamsbeweging werd een rage. Het meest in het oog sprongen de felle kleuren van de bijbehorende kleding. Bij de nieuwe sport hoorden strakke pakjes en felpaarse of lichtgevend roze beenwarmers. Motor achter de rage in Nederland was de Engelse Debbie Jenner, die in 1980 bekend was geworden door haar hitsong ‘Shine Up’ van Doris D and the Pins. Jenner: ‘Het was een kwestie van timing. Ik was op het juiste moment op de juiste plaats.’
Debbie Jenner werd in 1959 geboren in de Engelse badplaats Skegness. ‘Die wordt veel bezocht door mijnwerkers, die elke dag fish and chips eten.’ In haar familie bestond een danstraditie; haar opa liep op zijn tiende van huis weg om te dansen en Jenner zelf werd op haar zesde naar een gerenommeerde dansschool gestuurd. ‘Mijn moeder wilde me zo van mijn verlegenheid afbrengen.’ Eind jaren zeventig maakte Jenner een reis naar Nederland, waar ze zich al snel besloot te vestigen. Ook hier hield ze zich bezig met dans, vooral jazzballet en beatdance. Daarnaast bestonden klassiek ballet en gymnastiek, dat door veel meisjes en vrouwen werd beoefend. Maar voor Jenner was jazzballet onbevredigend: ‘Het is te ingewikkeld en gecompliceerd. Ik wilde iets toegankelijkers, iets leukers.’
Een bezoek aan Californië, begin jaren tachtig, bracht de oplossing. Daar kwam ze voor het eerst in aanraking met aerobics, wat eigenlijk een verzamelnaam was voor een opgewaardeerde warming-up. In Amerika draaide aerobics om een gezond en strak lijf. Het betekende rekken en strekken, spieroefeningen, springen met of zonder schoeisel, lopen op de plaats, spieroefeningen en zelfs ondersteboven aan de muur of aan toestellen hangen.
In de Verenigde Staten was aerobics niet nieuw. De Amerikaanse arts Kenneth A. Cooper had deze sport al in 1968 ontwikkeld. In dat jaar publiceerde hij zijn boek Aerobics, waarin hij uiteenzette hoe lichaamsbeweging hartproblemen kon helpen voorkomen. Letterlijk staat het Griekse verzamelbegrip ‘aerobics’ voor ‘lucht’ (aeros) en ‘leven’ (bios). De compleet nieuwe oefeningen waren ontworpen om meer lucht in het lichaam te krijgen. Zo konden de sporters hun voedingsstoffen beter verbranden en hun vet afbreken. Vanaf de jaren zeventig werd een scala aan oefeningen ontwikkeld om het lichaam in betere staat te brengen. Opzwepende muziek hielp de deelnemers door de lessen heen.
Vooral aan de Amerikaanse westkust sloeg het verschijnsel enorm aan. Het werd moeiteloos opgenomen in de heersende lichaamscultuur, waarin jeugdigheid hoog werd gewaardeerd. Maar het was filmster Jane Fonda die de Amerikanen massaal in beweging bracht. Fonda beschikte over een lichaam dat veel mensen als een ideaal beschouwden. Met haar boeken en meeslepende instructievideobanden introduceerde ze in de late jaren zeventig en vroege jaren tachtig aerobics bij de massa. Door haar werd aerobics een rage in de Verenigde Staten; in 1987 liep het aantal beoefenaars zelfs op tot 22 miljoen.
Olivia Newton John
Ook Nederland was in de jaren tachtig rijp voor aerobics. De sport sloot goed aan bij het toenemende individualisme. Net als windsurfen, skateboarden en joggen kon iedereen hem beoefenen wanneer het hem zelf uitkwam. Lidmaatschap van een vereniging was niet meer nodig. Bovendien was de Amerikaanse cultuur populair, vooral bij jongeren. Voor hen werd aerobics een levensstijl, met bijpassende kleren, televisieprogramma’s en muziek. Het aerobicsnummer ‘Physical’ van Olivia Newton John haalde de top-tien. Het image van de sport werd uitgedragen door bekende persoonlijkheden. In de Verenigde Staten was dat Jane Fonda, in Nederland Debbie Jenner.
Na terugkomst in Nederland ging Jenner naar haar platenmaatschappij met een voorstel voor een aerobics-langspeelplaat. Daar werd enthousiast gereageerd: ‘In hun ogen stonden meteen dollartekens.’ De naamsbekendheid van Jenner kwam goed van pas in de promotiecampagne. Ze bracht een langspeelplaat uit met oefeningen en een videoband vol instructies. De video was een flop: ‘Ik heb maar drie exemplaren verkocht,’ zegt Jenner. ‘Aan mijn moeder, de buurman, en de laatste weet ik niet meer. Niemand in Nederland had in die tijd een videorecorder.’ Maar de rest van de campagne was een succes.
De lessen sloegen aan, niet alleen bij jongeren, maar ook bij volwassen vrouwen. En dat was niet alleen omdat de nieuwe rage vrolijk was, met kleurige pakjes en hippe muziek. Jenner: ‘Het was een uitje, vrouwen keken ernaar uit om hiernaartoe te gaan omdat het een gezellige en aangename manier was om iets aan lichaamsbeweging te doen. Veel vrouwen waren in die tijd nauwelijks met zichzelf bezig. Man en kinderen stonden op de eerste plaats, gevolgd door het huishouden. Aerobics gaf hun de gelegenheid aandacht aan zichzelf te besteden.’
Jenner heeft in de afgelopen twintig jaar op haar eigen dansvloer de maatschappelijke rol van vrouwen zien veranderen: ‘Vroeger had ik vooral huisvrouwen in mijn les. Nu zijn het vrouwen die werken aan hun carrière. Aerobics is voor hen een onderdeel van hun levensstijl geworden.’ Veel mannelijke beoefenaars waren er niet bij. ‘Dat had ook te maken met de naam,’ zegt Jenner achteraf. ‘We noemden het toen aerobicdancing, en dat sloeg niet aan bij mannen. Ook was het zo dat er in de sportschool zowel judo, gewichtheffen als dansen werd gegeven, en dan gingen mannen niet dansen.’
Blote voeten
In 1983 was Jennner overdonderd door het succes. ‘In de Haarlemmermeerstraat in Amsterdam hadden we onze eerste studio. De mensen stonden in rijen te wachten om zich in te schrijven. Iedereen had het over aerobics.’ Velen probeerden van het succes te profiteren. Presentator Ron Brandsteder, bijvoorbeeld, schafte een hoofdband en beenwarmers aan en maakte een langspeelplaat met instructies. Jenner vond het maar niets: ‘Wat moest die Brandsteder met aerobics?’ Achteraf zegt ze: ‘Zo gaat dat met een rage: iedereen gaat er helemaal in mee.’
Erger vond ze de beunhazen, die zonder kennis van zaken lessen gaven. Jenner: ‘Er werd niet over nagedacht hoe blessuregevoelig het is om bijvoorbeeld met blote voeten op beton te springen.’ Bewegingswetenschappers en artsen bemoeiden zich ermee en eisten meer garanties voor veiligheid in de lessen. En ook de media besteedden aandacht aan de misstanden in de aerobicslokalen. ‘Het fenomeen werd tot op het bot afgekraakt,’ zegt Jenner.
In de Verenigde Staten, waar soortgelijke problemen optraden, werden twee organisaties opgericht om de veiligheid van de sporters in de gaten te houden: de Dance Excercise Association en de Aerobic and Fitness Association of America. Artsen, fysiotherapeuten en allerlei bewegingsdeskundigen stelden richtlijnen op die de Amerikaanse overheid heeft overgenomen. Ook Jenner houdt zich in Nederland aan deze richtlijnen, want hier bestaat geen regelgeving. Haar vak wordt beschouwd als een vrij beroep en iedereen die het wil, kan hier – tot Jenners ergernis –aerobics geven.
Al twintig jaar verdient Jenner haar geld met aerobics. In die tijd heeft ze de trainingen zien veranderen. ‘In de jaren tachtig werd keihard getraind. Iedereen was op het uiterlijk gericht en sporters beulden zichzelf helemaal af om maar een sterk en strak lichaam te krijgen. Tegenwoordig willen mensen vooral ontspannen.’ In een stressvolle tijd waarin veel werknemers bang zijn voor computerziektes, heeft aerobics weer een duidelijk preventief doel, net als in de begintijd.
In 1968 moest de sport hartstoornissen voorkomen; tegenwoordig willen veel sporters stress en een muisarm voorkomen. Daarvoor is een scala aan variaties op de oorspronkelijke sport verzonnen; er zijn wel veertig verschillende soorten lessen. ‘Aerobics heeft zich van een rage ontwikkeld tot een lifestyle die past bij de moderne maatschappij,’ vindt Jenner.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
