In de Indonesische provincie Atjeh is per 1 januari een besluit van kracht geworden dat vergaande gevolgen kan hebben, maar in het buitenland nagenoeg onopgemerkt is gebleven. Dat is de invoering van de syariah: voortaan is de moslimbevolking van Atjeh gebonden aan de wetten van de koran.
De vraag of de syariah voor de Indonesische moslims moet gelden heeft de geschiedenis van Indonesië vanaf zijn ontstaan beziggehouden. Hij werd bevestigend beantwoord in het ontwerp voor de grondwet, die was voorbereid tijdens de laatste maanden van de Japanse bezetting. Maar bij de afkondiging van de grondwet op 18 augustus 1945 besloot Mohammed Hatta de syariah te schrappen, omdat gevreesd werd dat christelijke buitengewesten en ook het hindoeïstische Bali de daags tevoren uitgeroepen eenheidstaat de rug zouden toekeren.
Voor de syariah in de plaats kwamen de Pantja Sila, de vijf zuilen van Soekarno’s staatsfilosofie, waarvan de eerste zuil iedere Indonesiër zijn eigen godsbesef liet. Maar het dilemma Pantja-Silastaat of islamstaat bleef voortwoekeren in de republiek. Hij bracht de constituante, die in Bandung al drie jaar delibereerde over een nieuwe grondwet, in 1959 in een uitzichtloze impasse. Op 4 juli 1959 ontbond president Soekarno de vergadering en kondigde een godsvrede af.
Tijdens het repressieve bewind van Soekarno’s opvolger Soeharto kregen moslims geen kans openlijk actie te voeren voor een islamstaat. Fundamentalisten in hun gelederen vielen terug op subversieve acties en vernielden honderden christelijke kerken. Tegen het einde van het Soeharto-regime won de roep om invoering van de syariah aan kracht. Hij mengde zich in verschillende gewesten met de oproep tot afscheiding. Na de val van Soeharto bleef het onrustig, vooral in Atjeh, waar de afscheidingsbeweging GAM ijverde voor onafhankelijkheid en de islamstaat. Het toekennen van de syariah afgelopen januari is een vertwijfelde poging van de huidige president Megawati om de GAM tot rust te brengen.
Wat is de consequentie van de invoering van de syariah voor Atjeh? Er liggen 24 ontwerpwetten gereed voor de uitwerking in drie stappen: akhlah (geloof), aquidah (moraal) en aanpassing van het strafrecht en burgerlijk recht. Het is niet waarschijnlijk dat dieven in Atjeh straks de hand wordt afgehakt en overspelige vrouwen gestenigd. De voorzitter van de Nederlandse missionarissen in Indonesië, mgr M. Muskens, verwacht echter wel dat missie en zending in Atjeh worden verboden.
Een veel verder reikende vraag is wat de invoering van de syariah in Atjeh voor Indonesië zal betekenen. Is het de eerste stap naar een uiteenvallen van de eenheidsstaat? Want rechtseenheid is voor een eenheidsstaat essentieel. Of is dit de eerste schrede op weg naar de islamstaat Indonesië, zoals de Indonesische founding fathers die voorstonden?
Lambert Giebels is biograaf van Soekarno en redactioneel medewerker van Historisch Nieuwsblad.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
