‘Stop de uitverkoop van de beschaving!’ Met die kreet probeert een kring van politici, kunstenaars en wetenschappers onder aanvoering van SP-voorman Jan Marijnissen Nederland te mobiliseren tegen de paarse regering. Hun manifest moet uitgroeien tot een heuse volkspetitie. Zij verwijten het kabinet-Kok dat het zaken als openbaar vervoer, zorg en onderwijs uitlevert aan de vrije markt. Gevolg: wachten op het de trein, wachten op een operatie en wachten op de postbode. Op die manier gaat volgens schrijvers van het manifest niets minder dan de hele Nederlandse beschaving te gronde.
Het woord ‘beschaving’ wekt in deze context bevreemding. Het manifest gebruikt de term op twee manieren. Zo klagen de ondertekenaars over het dalende niveau van televisieprogramma’s en de omgangstaal. Het is daarom de vraag wat Bob Fosko, zanger van de popgroep De Raggende Manne, bij het clubje uitspookt. De platte teksten die hij uitbrult – grootste hit: ‘Zal ik jou es effe lekker in je bek schijten?’ – doen het goed op bierdoordrenkte puberparty’s, maar lijken niets voor beschaafde mensen als Dorien Pessers en Huub Oosterhuis.
Verder suggereert het manifest dat ‘de markt’ per definitie barbaars is en de overheid, als hoeder van de publieke zaak, het toonbeeld van beschaving. Wie de geschiedenis van de twintigste eeuw een beetje kent kan om zoveel naïviteit slechts bitter lachen. Bovendien is de scherpe lijn die Marijnissen en de zijnen trekken tussen de wetten van de markt en die van de democratisch functionerende overheid kunstmatig en onterecht.
Democratie en kapitalisme voeden zich aan dezelfde historische bron, namelijk het vrijheidsideaal van de Verlichting. Het idee dat burgers vrij moesten zijn in denken en handelen was een reactie op de barbaarse willekeur van nota bene de staat. Er ontstonden parlementen, waar net als op de markt moest worden onderhandeld en geruild in wensen en meningen om tot een deal te komen.
Later drongen ook emancipatiebewegingen door tot deze politieke koehandel, in een poging hun ideeën van sociale rechtvaardigheid te verkopen. De verzorgingsstaat die de Stop de uitverkoop-club terecht zo aan het hart gaat, is dus door het marktmechanisme tot stand gekomen. Het is een mooi Nederlands compromis tussen solidariteit en het recht op zelfontplooiing. Nederland zit daarom echt niet te wachten op een door de SP geleide staatseconomie, zoals de partij die belijdt in haar beginselprogramma.
In zijn onlangs verschenen boek Radical enlightenment heeft de Britse historicus Jonathan Israel de wortels van de Verlichting doorgetrokken tot in Nederland. Als je het marktdenken uit de Nederlandse samenleving en geschiedenis zou wegvlakken, dan was er pas sprake van uitverkoop van de beschaving.
Bas Kromhout is redactioneel medewerker van Historisch Nieuwsblad.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
