Home Commentaar: Beschaving

Commentaar: Beschaving

  • Gepubliceerd op: 11 jul 2001
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bas Kromhout

‘Stop de uitverkoop van de beschaving!’ Met die kreet probeert een kring van politici, kunstenaars en wetenschappers onder aanvoering van SP-voorman Jan Marijnissen Nederland te mobiliseren tegen de paarse regering. Hun manifest moet uitgroeien tot een heuse volkspetitie. Zij verwijten het kabinet-Kok dat het zaken als openbaar vervoer, zorg en onderwijs uitlevert aan de vrije markt. Gevolg: wachten op het de trein, wachten op een operatie en wachten op de postbode. Op die manier gaat volgens schrijvers van het manifest niets minder dan de hele Nederlandse beschaving te gronde.

Het woord ‘beschaving’ wekt in deze context bevreemding. Het manifest gebruikt de term op twee manieren. Zo klagen de ondertekenaars over het dalende niveau van televisieprogramma’s en de omgangstaal. Het is daarom de vraag wat Bob Fosko, zanger van de popgroep De Raggende Manne, bij het clubje uitspookt. De platte teksten die hij uitbrult – grootste hit: ‘Zal ik jou es effe lekker in je bek schijten?’ – doen het goed op bierdoordrenkte puberparty’s, maar lijken niets voor beschaafde mensen als Dorien Pessers en Huub Oosterhuis.
Verder suggereert het manifest dat ‘de markt’ per definitie barbaars is en de overheid, als hoeder van de publieke zaak, het toonbeeld van beschaving. Wie de geschiedenis van de twintigste eeuw een beetje kent kan om zoveel naïviteit slechts bitter lachen. Bovendien is de scherpe lijn die Marijnissen en de zijnen trekken tussen de wetten van de markt en die van de democratisch functionerende overheid kunstmatig en onterecht.
Democratie en kapitalisme voeden zich aan dezelfde historische bron, namelijk het vrijheidsideaal van de Verlichting. Het idee dat burgers vrij moesten zijn in denken en handelen was een reactie op de barbaarse willekeur van nota bene de staat. Er ontstonden parlementen, waar net als op de markt moest worden onderhandeld en geruild in wensen en meningen om tot een deal te komen.
Later drongen ook emancipatiebewegingen door tot deze politieke koehandel, in een poging hun ideeën van sociale rechtvaardigheid te verkopen. De verzorgingsstaat die de Stop de uitverkoop-club terecht zo aan het hart gaat, is dus door het marktmechanisme tot stand gekomen. Het is een mooi Nederlands compromis tussen solidariteit en het recht op zelfontplooiing. Nederland zit daarom echt niet te wachten op een door de SP geleide staatseconomie, zoals de partij die belijdt in haar beginselprogramma.
In zijn onlangs verschenen boek Radical enlightenment heeft de Britse historicus Jonathan Israel de wortels van de Verlichting doorgetrokken tot in Nederland. Als je het marktdenken uit de Nederlandse samenleving en geschiedenis zou wegvlakken, dan was er pas sprake van uitverkoop van de beschaving.

Bas Kromhout is redactioneel medewerker van Historisch Nieuwsblad.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Broers vechten om het hertogdom Gelre
Broers vechten om het hertogdom Gelre
Artikel

Broers vechten om het hertogdom Gelre

Jarenlang vochten de broers Reinald en Eduard om de macht in het hertogdom Gelre. Daarmee maakten ze niet alleen elkaars leven tot een hel, maar ook dat van iedereen die op hun land leefde. Er was sprake van ‘burger-moorden, dood-slaen, hangen, drenken en andere boosheden meer’.  Gelderland was een bloedbad, in 1354. Veluwse boeren trokken...

Lees meer
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer