‘Vriend en Vijand’ – de Maand van de Geschiedenis had dit jaar geen beter thema kunnen kiezen. Dan doel ik uiteraard op Zwarte Piet. Want wat is hij nu: een kindervriend voorzien van pepernoten of een voormalige slaaf die ons inpepert dat die Surinamers met hun dikke lippen nog altijd dommerdjes zijn?
 

Als het opgewonden Zwarte-Pietendebat één ding bewijst, is het wel dat geschiedenis leeft en dat politiek wordt uitgevochten met argumenten en rechten die eeuwen teruggaan. Ik lees in mijn eigen Volkskrant dat de voorzitter van Het Pietengilde meent dat Piet niets van doen heeft met slavernij. Volgens deze Marc Giling is Piet de vrucht van een Germaanse, voorchristelijke midwinterrite, waarin schoorstenen het contact met de godenwereld verzorgden.

Ik lees er helaas niet bij wat de bronnen van de voorzitter zijn, maar ik denk zomaar dat er een dikke duim aan te pas gekomen is. De Raad van State zal in november uitsluitsel bieden, want zo hoog is de kwestie intussen opgelopen. Niet dat ik meer vertrouwen heb in de papieren van de pro-slaafpartij. Ook daar minder historische zekerheid dan woede.
Wie het verleden in zijn ransel heeft, heeft in een dispuut kennelijk de betere papieren. Dat is precies de strekking van het beroemde boek The Invention of Tradition van de beroemde historicus Eric Hobsbawm, waarin hij overtuigend aantoonde dat allerlei ‘eeuwenoude tradities’ werden verzonnen om duidelijk te maken dat de dingen zó moesten en niet anders. Maar hieruit volgt niet dat ik vind dat Zwarte Piet maar een toontje lager moet zingen.

Dat gedoe over geschiedenis verdoezelt een serieuze kwestie: de omgekeerde bewijslast. Mijn vrienden zeggen dat het een kwestie van fatsoen is om Zwarte Piet aan te passen als zoveel mensen zich aan hem storen. Mensen voelen zich gekrenkt, terwijl dat helemaal niet nodig is. Dat klinkt redelijk, maar overtuigt mij niet. Veel belijdende christenen voelen zich wekelijks danig gekrenkt door vloekende en tierende VARA-cabaretiers op de televisie, maar daar hoor ik nooit iemand over.
 

Veel mensen hebben er een dagtaak aan zich gekrenkt te voelen

Bovendien hebben heel veel mensen er tegenwoordig een dagtaak aan om zich gekrenkt te voelen – kijk maar op internet. Evenmin ben ik overtuigd door het gewichtige College voor de Rechten van de Mens, dat in zijn jaarrapport 2013 aanvoert dat Zwarte Piet in Engeland of Amerika ondenkbaar zou zijn. Nou en? In grote delen van Engeland is de kerstboom ook om reden van krenking in de ban gedaan. Dat vinden wij nu nog ondenkbaar, maar over vijf jaar vast niet meer.

Dat brengt me op wat ik als een  zorgelijke kwestie beschouw. De gedachte in het jaarrapport is kortweg dat wie zich gediscrimineerd voelt gelijk heeft. Veel discriminatie voltrekt zich onbewust, aldus het College, juist in Nederland, waar men zichzelf tolerant vindt en dus weigert in te zien dat men racistisch is. Men is defensief, men ontkent. Het gaat bij racisme evenwel niet om de bedoeling, maar om het effect. De korpschef van de nationale politie ontkende dat zijn dienders aan etnisch profileren doen. De Nationale Ombudsman onderzocht de kwestie en concludeerde dat er, afgezien van incidenten, geen sprake van is. Maakt niet uit – als de gekrenkten het zo voelen, dan is het zo.

Dit is de redenering van ‘de lege plaats in de tram’. De plek naast de donkergekleurde passagier blijft leeg – zie je wel, racisme. En typisch Nederlands is bovendien dat men het niet wil weten! Jaren geleden zette onderzoekster Philomena Essed dit argument op touw in haar dissertatie Alledaags racisme. Ze werd weggehoond, en terecht – stel je de rechtsgang voor waarin een ontkenning wordt opgevat als bewijs. Dat is de gang van zaken in een zestiende-eeuws heksenproces. Nu heeft dezelfde mevrouw Essed met anderen een boek geschreven, Dutch Racism, dat dient als onderbouwing van het jaarrapport van een gewichtige staatscollege.

Als je de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen echt op scherp wilt zetten, moet je het zo doen. Met het verleden heeft dit allemaal niets meer te maken natuurlijk. Wel met narigheid, want onbevangen sinterklaas vieren is nu wel geschiedenis.