Als ik in Frankrijk ben, verbaas ik me altijd weer over de rol van de geschiedenis daar. Er moet zo overdonderend veel worden herinnerd en tegelijkertijd wordt er met evenveel overgave gezwegen. Neem maarschalk Pétain. Voor de Atlantische kust in de oksel van Bretagne ligt het Île d’Yeu, een wat rotsig uitgevallen Terschelling. Parijzenaars verruilen er in de zomer graag hun chique appartement aan de boulevard voor een witgekalkt vissershutje.
Het Île d’Yeu was ook het ballingsoord van de maarschalk na de Tweede Wereldoorlog. Pétain was dé Franse held van de loopgraven, de tranchées, van de Eerste Wereldoorlog. Hij werd een oorlog later van pensioen teruggeroepen toen de Franse legers in 1940 door de Duitsers werden overrompeld, maar gaf al snel de strijd op en vestigde een vazallenregering in het kuurplaatsje Vichy. Dat liep niet goed af. Het Pétain-regime begon de Jodenvervolging al te organiseren toen de Duitsers nog nergens om hadden gevraagd.
Allemaal lang geleden, maar ik was benieuwd wat er op het Île d’Yeu nog van Pétain te vinden was. Tot ver in de Tweede Wereldoorlog was hij zeer populair en er moeten ongemeen veel Pétain-borden, eierdopjes, bustes voor op het dressoir, sleutelhangers, worteldoeken en serviezen zijn geweest. Nooit heb ik ze op de beroemde Franse rommelmarkten gezien. Na de oorlog werd Pétain verbannen naar het eiland en zijn Vichy-regime werd door oorlogsheld De Gaulle eenvoudig als ‘niet gebeurd’ bestempeld. ‘Nul et non avenu’ was de formule.
Pétain was weg, van de aardbodem verdwenen. Wij schamperen graag over het wegretoucheren van Trotski, maar Frankrijk kon er ook wat van. Toch heb ik een paar sporen gevonden. In een toeristenstraatje staat het huis waar mevrouw Pétain woonde terwijl haar man tot zijn dood in 1951 gevangenzat. Er is een museumpje over de geschiedenis van het eiland gevestigd, maar als ik aankom zijn de verveloze luiken dicht. Het meisje van de VVV zegt dat het hier een hobby betreft van een man ‘van een zekere leeftijd’. Dit initiatief heeft duidelijk niet de zegen van de almachtige Franse overheid. Afwachten maar tot hij klaar is met zijn middagslaapje.
Dat is even later het geval. Een stokoud mannetje verkoopt ansichtkaarten van het graf van de maarschalk. Er is een namaakcel waarin een wassen beeld van Pétain zit en een wat macaber vereringskamertje met het doodsbed, doodskostuum, inderdaad dat Pétain-servies en een vergeeld omslag van het weekblad Paris Match uit eind jaren veertig met mevrouw Pétain die voor de verjaardag van haar man een taart had gebakken met 95 kaarsjes erop. ‘Interesseert die geschiedenis u?’ vraagt het mannetje, kennelijk verbaasd. ‘En u?’ kaats ik terug. Hij haalt zijn schouders op. ‘Ach, het is allemaal politiek.’
Zo is het, zeker in Frankrijk. In Nederland wordt nogal eens gevonden dat wij slecht met ons kwade oorlogsgeweten zijn omgegaan, vooral wat betreft de Jodenvervolging en de collaboratie. Dat valt enorm mee. Jacques Presser was er al heel vroeg bij (in 1965) om Nederland te choqueren met zijn boek Ondergang, en een officiële oorlogsgeschiedenis als die waarmee Loe de Jong Nederland de nieren proefde , heeft Frankrijk nooit gekend. Sterker: tot het presidentschap van Jacques Chirac in 1995 gold nog de formule van De Gaulle: Vichy was niet gebeurd, Pétain had nooit bestaan.
Op naar het kerkhof. Op de ansichtkaart van het oude mannetje staat een groot wit marmeren grafdeksel, met een blinkend wit houten kruis erachter en de gebruikelijke snuisterijen van dankbare getrouwen die je op Franse begraafplaatsen altijd ziet. Op de begraafplaats geen enkele aanwijzing, behalve wat verschoten coniferen in een hoek.
En ja hoor, daar is het graf. Maar het witte kruis is met geweld afgebroken. De snuisterijen zijn weg, waarschijnlijk gestolen. Er ligt nog één marmeren herinneringsplaat – ‘Voor onze achteroom’ staat erop. Kapotgeslagen. Pétain mag nog altijd niet hebben bestaan.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
