De nieuwe biografie David Lloyd George. The Great Outsider van de hand van Roy Hattersley – zelf een voormalige Labour-politicus en journalist – bevestigt dit beeld, maar maakt korte metten met de door Lloyd George zelf gecultiveerde mythe van zijn armoedige jeugd. Zeker, Lloyd George groeide op in het onherbergzame noorden van Wales zonder vader, maar hij stond onder de hoede van zijn oom, die in de lokale gemeenschap een vooraanstaande positie innam en hem rechten liet studeren.
Toch behoudt Hattersley het beeld van Lloyd George als de eeuwige buitenstaander in de Britse nationale politiek, al was het maar omdat de man zich in zijn lange carrière nooit iets heeft aangetrokken van de gangbare politieke zeden en omgangsvormen.
Hattersley probeert de historische verdiensten van Lloyd George vast te stellen, maar al met al komt hij er niet echt uit. Enerzijds heeft hij ontzag voor Lloyd George’ belangrijkste politieke wapenfeiten. Vooral diens initiatief als minister van Financiën in 1909 om een pensioen in te voeren (gefinancierd door een vermogensbelasting voor de rijken) oogst bewondering. En ook de doortastendheid waarmee hij in 1915 de Britse munitietekorten wist weg te werken en het pakket aan sociale voorzieningen dat zijn regering vlak na de Eerste Wereldoorlog instelde benadrukt Hattersley sterk.
Anderzijds heeft de auteur voor Lloyd George als persoon geen goed woord over. Steevast komt deze naar voren als een egocentrische, onaangename en onbeschaamde man. Politiek tegenstanders kon hij gemeen hard aanvallen in een taal die men in Westminster niet vaak hoorde. Als kabinetslid was hij herhaaldelijk betrokken bij corruptieschandalen en het koelbloedig voorliegen van bijvoorbeeld het parlement was schering en inslag. En niet alleen bedroog hij om de haverklap zowel zijn echtgenote als zijn decennialange maîtresse, hij behandelde zijn vrouwen ook nog eens hufterig.
Hij was een man ‘zonder ziel, of toch zeker zonder geweten’, zo stelde een van de Ierse leiders met wie Lloyd George in 1922 onderhandelde over de Ierse onafhankelijkheid. Het meest veracht Hattersley Lloyd George’ opportunistische machtsspelletjes, met als hoogtepunt de wijze waarop hij Asquith in 1916 tot ontslag wist te drijven, om hem vervolgens zelf op te volgen als oorlogspremier.
De analyses van Lloyd George’ optreden achter de schermen zijn echter de beste en meest intrigerende delen in het boek. Niet alleen weet Hattersley deze feilloos en overtuigend uit de doeken te doen (ongetwijfeld mede dankzij zijn persoonlijke ervaring in de politieke arena), ze leggen ook het dilemma van de auteur genadeloos bloot: Lloyd George’ gebrek aan scrupules hielp hem zijn bejubelde (politieke) wapenfeiten te verwezenlijken, maar dat ging wel ten koste van ongeveer iedereen wiens ‘bruikbaarheid’ voor hem was verstreken.
Van een heel andere orde is The Thirties. An Intimate History van de Britse historica Juliet Gardiner. Niet de machinaties van de politieke wereld staan hierin centraal, maar juist het dagelijkse leven van de gewone man in de straat en de gewone vrouw in het huishouden. Met veel sympathie en in levendig Engels schetst Gardiner bijna duizend pagina’s lang hun bezigheden en beproevingen gedurende het decennium dat bekendstaat als the Great Depression. Het boek begint op 31 december 1929 en eindigt op 3 september 1939.
De jaren dertig staan doorgaans voor economische crisis en werkloosheid, voor kommer en kwel, en met het eerste hoofdstuk over de brand in een bioscoop in het Schotse Paisley gedurende een middagvoorstelling voor kinderen, waarbij tientallen slachtoffers vielen, lijkt de toon gezet. Wat volgt zijn in detail uitgewerkte casestudy’s van het leven in de krottenwijken van Londen of alle bestaande vormen van werkloosheid in de mijnen in Wales. Ook beschrijft Gardiner de stijging van de voedselprijzen en de uitdagingen die dat meebracht voor huisvrouwen als Annie Weaving, een moeder van zeven kinderen wier overlijden in 1933 als gevolg van ondervoeding in de pers een enorm debat teweegbracht.
Toch, zo benadrukt Gardiner, waren de jaren dertig ook een periode van modernisering, commercialisering en een optimistisch zoeken naar economische en politiek-ideologische alternatieven. Ze doorbreekt het beeld van de thirties als gitzwarte jaren met hoofdstukken over de nieuwe economische denkbeelden van Keynes, over de opkomst van make-up, pocketromans en dagjestoerisme, en over de groei van de suburbs in het zuiden van Engeland, waar ongekende luxes werden geïntroduceerd als badkamers binnenhuis. De jaren dertig waren niet alleen de jaren van overleven, maar evenzeer van het uitproberen van nieuwe mogelijkheden en streven naar een betere toekomst.
Alles bij elkaar geeft het boek een zeer rijk en persoonlijk relaas van een veelbewogen decennium, maar er blijft een groot gemis: een analytische lijn is niet te bespeuren. Gardiner houdt het bij situaties schetsen en voorbeelden geven. De duiding van de gebeurtenissen en speuren naar trends en ontwikkelingen laat ze over aan de lezer.
Ook het laatste boek, Choose Your Weapons. The British Foreign Secretary: 200 Years of Argument, Success and Failure van de conservatieve politicus Douglas Hurd – zelf een voormalige minister van Buitenlandse Zaken – is in wezen een collage. Centraal staat een selectie van elf ministers (allen man) die grofweg tussen 1800 en 1960 het buitenlandse beleid van Groot-Brittannië bepaalden, van lord Castlereagh en George Canning tot Ernest Bevin en Anthony Eden.
Anders dan Gardiner weet Hurd – samen met zijn co-auteur, de historicus Edward Young – het boek wél tot een duidelijk geheel te maken. Wat de afzonderlijke minibiografieën bindt is de analyse van het beleid. Telkens weer komt naar voren hoe het buitenlandse beleid schipperde tussen diplomacy and alliance-building aan de ene kant, en intervention and self-assertion aan de andere kant. De conflicten waarmee men te maken heeft zijn telkens weer anders en de tijdsomstandigheden variëren, maar in wezen staat men telkens voor dezelfde dilemma’s en keuzes, zo betoogt Hurd.
Hij schrikt er dan ook niet voor terug om de verschillende historische situaties door middel van een scala aan flashforwards en flashbacks met elkaar en met recente gebeurtenissen te vergelijken. De door Castlereagh geïnstigeerde aanval op Kopenhagen in 1807, bijvoorbeeld, bedoeld om de Deense vloot buit te maken opdat deze niet in handen zou vallen van Napoleon, wordt vergeleken met het tot zinken brengen van een deel van de Franse vloot voor de kusten van Algerije in juli 1940. En de wijze waarop Eden zich door zijn adviseurs liet aanpraten om Egypte aan te vallen als reactie op de nationalisatie van het Suez-kanaal door Nasser zet Hurd af tegen het optreden van Blair ten aanzien van Irak.
Het is duidelijk dat Hurd probeert om zijn persoonlijk oordeel zo veel mogelijk achterwege te laten en de historische feiten voor zich te laten spreken – het boek is nadrukkelijk niet bedoeld als een handleiding voor de toekomstige buitenlandse politiek –, maar helemaal slaagt hij daar niet in. Het is opvallend dat Hurd, hoewel hij zelf als minister een tegenstander was van interventie in Bosnië, vaak een voorstander lijkt te zijn van (militair) ingrijpen.
Irak was een vergissing, zo stelt hij onomwonden, maar tegelijkertijd betoogt hij dat militair ingrijpen – vooral dan binnen Europa – Groot-Brittannië vaak veel goed heeft gedaan. Benieuwd wat hij van de huidige situatie in de Arabische wereld vindt.
Roy Hattersley
David Lloyd George. The Great Outsider
720 p. Little Brown, € 32,50
Juliet Gardiner
The Thirties. An Intimate History
944 p. Harperpress, € 39,00
Douglas Hurd
Choose your Weapons. The British Foreign Secretary: 200 Years of Argument, Success and Failure
448 p. Weidenfeld & Nicolson, € 32,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
