Boeken: Signalementen

De historisch geograaf Jan Buisman is bekend geworden met zijn serie ‘Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen’. Daarvan zijn inmiddels vijf delen verschenen. Buisman is aanbeland in 1750, er zijn nog drie delen te gaan. In de serie reconstrueert Buisman op grond van een enorme hoeveelheid zeer verschillende bronnen het weer van jaar tot jaar. Extreem weer! is volgens Buisman een extraatje, waarin hij een kleine honderd jaren met bijzonder weer bij elkaar heeft gezet. Een aantal van deze jaren is al in de serie ter sprake gekomen, maar het overgrote deel valt in de periode na 1750. Centraal staat de vraag hoe mensen, individueel en als groep, op slecht weer en op klimaatveranderingen hebben gereageerd. Die reacties kunnen variëren van zich aanpassen, migreren tot uitsterven. Extreem weer! begint met de Sint-Elizabethsvloed in 1421 en eindigt in 2010: ‘Zomer is grillig en geeft veel overlast. December 2010 is koud en overweldigend wit.’

Vrouwen van Rome. Seks, macht en politiek in het Romeinse Rijk

Annelise Freisenbruch

463 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 34,95

In het vorige nummer besteedde Historisch Nieuwsblad uitgebreid aandacht aan de Week van de Klassieken. Ter gelegenheid van de Week verschenen tal van boeken, zoals deze aardige studie van de jonge Engelse classica Annelise Freisenbruch. Wie waren de vrouwen achter de grote keizers van Rome? Waar was Augustus geweest zonder Livia, of Nero zonder Agrippina? Freisenbruch begint in 30 v.Chr., als Cleopatra, Octavia en Livia zich in het middelpunt bevinden van de gebeurtenissen die Rome van een republiek in een keizerrijk zullen veranderen. Octavianus en Marcus Antonius strijden over de toekomst van het rijk. Freisenbruch vertelt dit verhaal opnieuw vanuit het gezichtspunt van deze drie first ladies. Jammer dat de uitgever de tekst in een heel kleine letter heeft gezet. Bijna onleesbaar.

Ook verscheen: Van Troje tot Tiberius. Een geschiedenis van Rome (239 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 19,95) door Velleius Paterculus in een vertaling van Vincent Hunink. Velleius vertelt een levendig verhaal over de Romeinse burgeroorlogen, Caesar, Augustus en Tiberius.

Joseph Goebbels, Hitlers spindoctor. Een selectie uit de dagboeken 1933-1945

Willem Melching en Marcel Stuivinga

448 p. Bert Bakker, € 19,95

Rond 4 en 5 mei verschijnen er altijd waanzinnig veel boeken over de Tweede Wereldoorlog. Een van de aardigste is deze selectie van Willem Melching en Marcel Stuivinga uit de dagboeken van Joseph Goebbels. Melching schreef een uitgebreide inleiding (‘Joseph Goebbels – spindoctor van het kwaad’) die u in verkorte versie al kon lezen in het kerstnummer van Historisch Nieuwsblad (2010/10). Het boek is voorbeeldig uitgegeven. De dagboeken zijn verdeeld over zes chronologische hoofdstukken (‘1933-1934 Revolutie en Consolidatie’; ‘1935-1937 Successen’ etc.), die elk weer een eigen inleiding hebben. Er is een lijst van plaatsnamen met toelichting en een lijst met biografische notities over de belangrijkste personen.

De Zwitserse schrijver Jürg Amann maakte een selectie uit de aantekeningen die Auschwitz-commandant Rudolf Höss schreef in afwachting van de voltrekking van zijn doodvonnis (De Commandant. 108 p. Contact, € 10,00). ‘Ja mijn gezin had het in Auschwitz goed. Mijn vrouw had haar bloemenparadijs.’

Slagschaduwen. Erfenis van een koloniaal verleden

Colet van der Ven

159 p. KIT Publishers, € 24,50

Op 10-10-’10 begon Curaçao aan een nieuw hoofdstuk in zijn bestaan. De vlag van de Nederlandse Antillen werd gestreken en de vlag van Curaçao de mast in gejaagd. De geboorte van een nieuw land met een status aparte binnen het Koninkrijk der Nederlanden was een feit. Curaçao heeft een geschiedenis achter de rug van tweehonderd jaar slavernij, gevolgd door bijna honderd jaar kolonisatie. Hoe wordt er momenteel in de Curaçaose gemeenschap gedacht over de doorwerking van dat verleden? Journaliste Colet van der Ven sprak met een veertigtal Curaçaoënaars, minder bekende en bekende, zoals de schrijver Frank Martinus Arion, psychiater Glenn Hellberg en oud-minister-president Don Martina.

Henk Mak van Dijk en Carl Nix stellen in Wajang Foxtrot. Indië in klank en beeld (160 p. Scriptum, € 24,95) een overzicht samen van de (Indo-)Europese muziek in Indië aan de hand van een bijzondere collectie van Indische bladmuziek verworven door de Atlas van Stolk. Bij het boek is een cd gevoegd met muziek.

De geheugenhut

Tony Judt

223 p, Contact, € 24,95

Het werk van de Engels-Amerikaanse historicus Tony Judt is in dit blad herhaaldelijk bewonderend besproken door Bastiaan Bommeljé. Judt overleed vorige zomer en werd toen in alle Nederlandse kwaliteitskranten uitgebreid herdacht. Zijn bekendheid in Nederland dankt hij vooral aan het vuistdikke Na de oorlog, een geschiedenis van Europa sinds 1945 en De vergeten twintigste eeuw, een verzameling van essays voornamelijk gepubliceerd in de New York Review of Books. Het land is moe was het laatste boek dat bij zijn leven verscheen en is een verdediging van het sociaal-democratische gedachtegoed. Ook de hoofdstukken van De geheugenhut verschenen eerder in de New York Review of Books. Het zijn autobiografische bespiegelingen die Judt schreef aangemoedigd door zijn collega Timoty Garton Ash. Over zijn leraar Duits, over Franse intellectuelen en over kibboetsen in Israël. ‘Mijn jaren zestig weken enigszins af van die van mijn leeftijdgenoten. Natuurlijk sloot ik me aan bij het enthousiasme voor de Beatles, softdrugs en seks, maar wat politiek activisme betreft werd ik afgeleid door een allesomvattende betrokkenheid bij het linkse zionisme.’

De Groep IJzerman. Hoe de politie infiltreerde in de links-radicale beweging van de jaren zestig

Guus Meershoek

167 p. Boom, € 19,90

Guus Meershoek doceert maatschappelijke-veiligheidszorg aan de Universiteit Twente. Bekend werd hij met zijn studie over de Amsterdamse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Groep IJzerman is een onthullend boek. Na de Bouwvakkersrellen in 1966 werd het steeds duidelijker dat de Amsterdamse politie behoefte had aan informatie over geplande ordeverstoringen. Daartoe werd informeel de Groep IJzerman in het leven geroepen, genoemd naar Peter IJzerman, die een groep van infiltranten aanstuurde. Het was een koud kunstje om binnen te dringen bij radicale groepen als de Rode Jeugd en de Socialistische Jeugd. Meershoek beschrijft hoe de infiltranten langzamerhand ontspoorden, maar laat ook zien dat ze bijzonder nuttige informatie vergaarden, waardoor de politie greep kreeg op de ordeverstoringen. De infiltranten bevonden zich in het Maagdenhuis toen dat werd bezet en waren zelfs bij de oprichting van Dolle Mina!

Mannen van Karakter. De wording van de moderne geesteswetenschappen

Jo Tollebeek

104 p. Bert Bakker, € 14,95

Wie waren de mannen van karakter die de geesteswetenschappen vormgaven? Jo Tollebeek, hoogleraar cultuurgeschiedenis te Leuven, stelt twee personen centraal: Jan te Winkel, hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde, en W.G.C. Byvanck, bibliothecaris van de Koninklijke Bibliotheek. Te Winkel wilde letteren verzamelen, classificeren en beschrijven met een precisie die niet moest onderdoen voor de exactheid waarmee een bioloog de natuur benaderde. Voor Byvanck waren smaak en durf belangrijker dan de bewaarzucht en de dorre rede die hij om zich heen zag grijpen. Dit boek is gebaseerd op een lezing die Tollebeek gaf als KB-fellow afgelopen maart en die medegeorganiseerd was door Historisch Nieuwsblad.

Willem Frijhoff verdiept zich in De mist van de geschiedenis (96 p. Vantilt, € 14,95) in de relatie tussen herinneren en vergeten, in plaatsen van herinnering als vorm van erfgoed en in de rol van religie in de herinneringscultuur.

Het leven gaat verder

Hans Keilson

254 p. Van Gennep, € 19,90

Iedereen weet inmiddels wel wie Hans Keilson is: een Duits psychiater en schrijver die in 1936 naar Nederland emigreerde en tijdens de oorlog deelnam aan het verzet. Op zijn zeer oude dag – Keilson is 101 – werd hij alsnog wereldberoemd met zijn boeken. Het leven gaat verder is zijn debuut, dat in 1933 in Duitsland verscheen en spoedig daarna verboden werd. De roman, die een gedetailleerd beeld geeft van het alledaagse leven in de Weimar-republiek, verschijnt nu voor het eerst in een Nederlandse vertaling.

Geheel nieuw is Daar staat mijn huis (103 p. Van Gennep, € 9,90), herinneringen aan zijn vlucht uit Duitsland en zijn eerste jaren in Nederland, die onlangs in zijn archief werden teruggevonden.