Boeken – Signalementen

Emiel Lamberts
Het gevecht met Leviathan. Een verhaal over de politieke ordening in Europa 1815-1965
428 p. Bert Bakker, € 29,95
Emiel Lamberts is emeritus hoogleraar nieuwste geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Leuven. We kennen hem in Nederland omdat hij samen met Hans Blom het handboek Geschiedenis van de Nederlanden redigeerde. In Het gevecht met Leviathan staat de Oostenrijkse topdiplomaat Gustav van Blome centraal. Van Blome was een kleinzoon van Metternich en een belangrijk opponent van Bismarck. Hij speelde een belangrijke rol in de Zwarte Internationale, een geheime lekenorganisatie die in de jaren 1870 rechtstreeks in verbinding stond met paus Pius IX en zijn entourage. Deze internationale was antiliberaal en antisocialistisch. Van Blome werd een verbindingsfiguur tussen het aristocratisch conservatisme en het sociaal-politiek katholicisme, dat zou uitmonden in de hedendaagse christen-democratie. Deze verrassende studie laat ook zien dat de Europese ruimte een tastbare realiteit was vóór het nationalisme erin slaagde deze diepgaand te verdelen.

Richard Overy
Kroniek van het Derde Rijk
408 p. De Bezige Bij, € 49,90
Overy is een autoriteit op het gebied van de Tweede Wereldoorlog. Zijn boek Waarom de geallieerden wonnen uit 1995 staat op de lijst van ‘de twintig boeken over de Tweede Wereldoorlog die u moet lezen’ die Historisch Nieuwsblad in het vorige nummer publiceerde. Kroniek van het Derde Rijk is een duur, maar ook buitengewoon mooi uitgegeven werk. Het is een beknopt overzicht van de opkomst en ondergang van de nazi’s. Overy draagt tal van citaten aan uit originele documenten en het boek bevat heel veel beeldmateriaal.

In mei 1945 torpedeerden Britse piloten in de Lübeckerbocht twee schepen. Aan boord waren gevangenen uit het concentratiekamp Neuengamme. Ruim zevenduizend mensen kwamen om, onder wie ruim driehonderd Nederlanders. In De ramp in de Lübeckerbocht (431 p. Boom, € 19,95) reconstrueert S.P. Geertsema wat er precies gebeurde op die namiddag van 3 mei 1945.

Wim Berkelaar en Gerard Raven (red.)
Kerkscheuring in oorlogstijd. Oorlog en Vrijmaking in Amersfoort en Utrecht
110 p. Vuurbaak, € 17,50
In 1944 liep een conflict binnen de Gereformeerde Kerken in Nederland uit op een scheuring. Daarover gaat deze bundel van Raven, conservator van museum Flehite en Berkelaar, medewerker van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme en ook van Historisch Nieuwsblad. De centrale vraag is: hoe kon het gebeuren dat gereformeerden, die merendeels zij aan zij stonden in een moedige strijd tegen de Duitse bezetter, onderling slaags raakten – zodanig dat het tot een kerkscheuring leidde? Bijgevoegd is een dvd met interviews met toenmalige gereformeerde jongeren.

Jet Bussemaker, voormalig staatssecretaris van VWS, en in die functie verantwoordelijk voor de oorlogsgetroffenen, schreef Dochter van een kampkind (168 p. Thoenis, € 14,95). Haar vader zat in een jappenkamp. Toen ze staatssecretaris was ‘kwam de oorlog gevaarlijk dichtbij’.

Jan de Bruijn
Wilhelmina formeert. De kabinetscrisis van 1907-1908
192 p. Boom, € 18,50
Tijdens de kabinetsformatie van 1907-1908 was er net als nu grote politieke verdeeldheid en ook was er geen duidelijke parlementaire meerderheid. In die situatie kon de jonge koningin Wilhelmina een doorslaggevende rol spelen, die leidde tot het door haar gewenste kabinet. Dat betekende dat de beroemde staatsman en oud-premier Abraham Kuyper het veld moest ruimen. Jan de Bruijn, hoogleraar politieke geschiedenis aan de Vrije Universiteit, laat zien dat – anders dan nu – publiciteit tijdens de formatie ontbrak.

Eind vorig jaar bestond het CDA dertig jaar. Een paar maanden te laat verschijnt de bundel De conjunctuur van de macht. Het Christen Democratisch Appèl 1980-2010 (251 p. Boom, € 24,50) onder redactie van Gerrit Voerman. Beschreven worden de periodes van electorale voor- en tegenspoed en de rol in het landsbestuur en de oppositie. Wat zijn de perspectieven van het CDA bij zijn dertigjarig bestaan, gezien de afkalving van zijn natuurlijke kiezersachterban als gevolg van de verdergaande secularisatie?

Gerrit F. Deems
Een ‘andere’ Ariëns. De Doctrina Socialis van Dr. Alfons Ariëns (1860-1928)
394 p. Uitgeverij Van de Berg, € 34,95
Dit boek trok veel aandacht, omdat de universiteit van Nijmegen liet weten dat de auteur de oudste promovendus ooit aan de Radboud Universiteit was. Deems is 89 en werkte tot 1956 in het bedrijfsleven; daarna stortte hij zich op sociaal werk. Helaas kreeg de inhoud van zijn dissertatie weinig aandacht. Dat is jammer, want Ariëns is een interessant figuur. Hij speelde een belangrijke rol in de begindagen van de katholieke arbeidersbeweging.

Nog een curieus boek is Geschiedenis als metgezel. Confrontaties met een vak 1950-2010 (263 p. Verloren, € 29,00) door de Groningse historica Bunna Ebels Hoving. Ze blikt terug op haar eigen leven met geschiedenis. Ik citeer de uitgever: ‘Ze hanteert hiervoor de stappen die voor ieder geschiedverhaal gelden: het vinden van een onderwerp, het ontdekken en bewerken van de bronnen, de constructie van het verhaal en de ontvangst die dit krijgt.’ Hoe saai kun je memoires maken?

Hans van Mierlo
Het kind en ik
93 p. De Bezige Bij, € 14,90
Journalist John Jansen van Galen vertelde mij ooit dat Hans van Mierlo in zijn tijd bij het Handelsblad vrijwel geen letter op papier kreeg. Van Mierlo was chef Opinie, maar schreef zelf niet meer dan een artikel. Connie Palmen wijst in haar helaas nogal aanstellerige voorwoord bij dit boek ook op de schrijfangst van haar man. Van Mierlo is niet verder gekomen dan zijn jeugd; vorig jaar overleed hij. Maar zijn jeugdherinneringen zijn erg mooi. Hij komt uit een zeer gegoede Brabantse katholieke familie, hoewel hij hun rijkdom zelf iets te veel relativeert. IJskasten, wijnkelders, piano’s en auto’s vond je in die tijd in niet veel huishoudens. Zijn anekdotes over de oorlog zijn ontroerend. Hilarisch is het verhaal over seksuele voorlichting aan de hand van het weesgegroet. Herkenbaar voor iedereen die opgroeide voor de ineenstorting van de katholieke kerk.

Tony van der Meulen
Het Patent. Een familiegeschiedenis
238 p. Balans, € 17,95
Familiegeschiedenis – ik heb het hier al vaker gesignaleerd – is tegenwoordig een zeer populair genre. Vaak zijn het vrouwen die in het verleden van hun ouders en voorouders duiken: denk aan Suzanna Jansen en Judith Koelemeijer. Het ziet ernaar uit dat een nieuw subgenre zich aan het ontwikkelen is: oudere mannen die bewonderend over hun vader schrijven. Tony van der Meulen, voormalig hoofdredacteur van het Brabants Dagblad, schrijft over zijn vader Jan, die een manufacturenzaak heeft, maar in zijn vrije tijd in het schuurtje achter het huis apparaten uitvindt. Hij hoopt op een patent dat zijn gezin rijkdom zal brengen.

Simon Rozendaal, wetenschapsjournalist bij Elsevier, vertelt in De winkel van mijn vader (255 p. Contact, € 21,95) over zijn jeugd in de Rotterdamse wijk Katendrecht, waar zijn vader 25 jaar lang een groentewinkel had: De Paradijsvogel. Over lichtekooien, matrozen en Chinatown.

Erik Menkveld
Het grote zwijgen
389 p. Van Oorschot, € 20,00
In deze prachtige eerste roman van dichter Erik Menkveld staat de vriendschap centraal tussen de componisten Alphons Diepenbrock en Matthijs Vermeulen. Het verhaal speelt in de jaren tien van de vorige eeuw. Het historisch decor – met de Eerste Wereldoorlog – weet Menkveld uitstekend te schetsen. De vriendschap tussen beide componisten wordt ernstig op de proef gesteld als Vermeulen een relatie aangaat met de vrouw van Diepenbrock.

Ook heel mooi is Geschiedenis van een genotzoeker (349 p. De Bezige Bij, € 18,90) van de Britse romanschrijver Richard Mason. Het verhaal speelt in 1907. Piet Barol, een jongeman van eenvoudige komaf, wordt priveleraar bij een puissant rijke Amsterdamse familie. Hij knoopt een seksuele relatie aan met de vrouw des huizes.