door José Antonio Gonsalves de Mello; uit het Portugees vertaald door G.N. Visser en opnieuw bewerkt door B.N. Teensma. 288 p. Walburg Pers, 22,95 euro
Eindelijk is het dan zover: een klassiek boek uit 1947 over het zeventiende-eeuwse Nederlands-Brazilië is in het Nederlands beschikbaar. Paradoxaal genoeg is in de tijd zelf geen kolonie zo uitvoerig geschetst, geschilderd, bestudeerd en geanalyseerd als het ‘versuymt Brasil’, terwijl Nederlanders zich daar in de latere geschiedschrijving nauwelijks aan hebben gewaagd. Het bekendste overzicht tot nu toe is van de Engelse historicus Charles Boxer, die in 1957 The Dutch in Brazil publiceerde.
Nederlanders in Brazilië, herzien door Ben Teensma, leest als een trein, ook al omdat De Mello er telkens weer in slaagt pakkende citaten uit de bronnen te presenteren. Wel is de tekst ten dele gedateerd; gelukkig staat de geschiedwetenschap niet stil. Zo is er bijvoorbeeld naar de slavenhandel zoveel nieuw onderzoek gedaan dat we thans geen geloof meer hechten aan de verklaringen van de zeventiende-eeuwse tijdgenoten over de grote verschillen tussen de sterfte op Portugese en Nederlandse slavenschepen en de grote winsten op slavenhandel van de West-Indische Compagnie.
De moderne historicus gaat ook veel analytischer te werk dan De Mello in 1947; goede informatie over de demografie van de Nederlandse, Portugese en indiaanse gemeenschappen in de kolonie kan tegenwoordig niet langer ontbreken. De Mello doet het voorkomen of alle Nederlanders in Brazilië enthousiaste hoerenlopers waren. Maar bij deze sappige passages dient de lezer wel te bedenken dat de ruim zesduizend zogenaamde Nederlanders in de kolonie, anders dan de Portugezen en indianen, in meerderheid soldaten uit de lagere volksklasse waren en afkomstig uit vele landen in Europa.
Hoewel Teensma een aantal recente studies over Nederlands Brazilie noemt, zijn deze nieuwe inzichten niet in de inleiding of voetnoten opgenomen. Desondanks is het te prijzen dat de vertaler, bewerker en uitgever na meer dan vijftig jaar een klassiek werk over de Nederlandse expansie in onze taal toegankelijk hebben gemaakt.
P.C. Emmer is als bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van de Europese expansie in het Atlantisch gebied verbonden aan de Rijksuniversiteit Leiden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
