Het is waar wat Jolande Withuis schrijft: ‘De figuur van koningin Juliana gaat schuil onder een dikke laag clichés.’ Dat begon al met het beeld dat zij als kroonprinses tijdens de Tweede Wereldoorlog met haar dochtertjes Beatrix, Irene en later Margriet veilig in Canada zat, genietend van het huishouden, terwijl haar man prins Bernhard en haar moeder koningin Wilhelmina vanuit het door bombardementen geteisterde Londen het verzet aanvuurden.
In 2016 verschijnt de biografie van Juliana van Withuis. Een deel daarvan is onlangs al in een apart boek verschenen. Daarin wordt het beeld van de truien breiende en thee schenkende kroonprinses hardhandig vergruizeld. Juliana deed namelijk echt nog wel meer dan tweedehands spulletjes verkopen in de Rode Kruis-winkel en met de prinsesjes in de tuin rondhupsen, zoals propagandafilmpjes ons doen geloven. Ze was behalve een blije moeder evenzeer een politiek bewuste vrouw, die tientallen lezingen hield in Canada en de Verenigde Staten, en een vriendschap onderhield met Eleanor Roosevelt, de echtgenote van de Amerikaanse president. Withuis beschrijft dat allemaal overtuigend. Het is stuitend te lezen dat als Juliana bij de Amerikaanse president op bezoek ging en Bernhard het zo regelde dat hij daar toevallig bij was, er later in de pers werd gesproken over gesprekken die Bernhard met Roosevelt had gevoerd.
Toch is deze voorpublicatie niet erg overtuigend, om de doodeenvoudige reden dat de biograaf zich zo pontificaal aan de lezer opdringt dat we meer over de denkwereld van Jolande Withuis aan de weet komen dan over die van Juliana. Een tikje vermoeiend is het om over de ‘sekse-ideologie’ van Loe de Jong te lezen, het wegmoffelen van Juliana’s rol door Cees Fasseur en de slinkse presentatiestrategie van prins Bernhard. Hiermee wordt een nieuw cliché levensgroot opgeblazen, namelijk dat de geëmancipeerde Juliana door niemand serieus werd genomen en haar rol is gebagatelliseerd. Toch stonden in Vrij Nederland tussen 1940 en 1944 zestig artikelen over de prinses, die zich in het openbaar uitsprak, in lezingen en via de radiozender WRUL. Dat zij al die lezingen hield ‘beseft nagenoeg niemand’.
Moeilijk te weerleggen, want wie zijn die ‘nagenoeg niemand’? En hoe overtuigend is Withuis’ opmerking zonder bron dat Juliana zichzelf in Canada introduceerde als een ‘vluchtelinge met twee kinderen op zoek naar veiligheid’? De biograaf baseert zich voor een groot deel van haar interpretaties op de correspondentie van Juliana met haar man en haar moeder. Dat wil zeggen, op de citaten uit die briefwisseling die in Fasseurs boek Juliana & Bernhard staan. Withuis kreeg anders dan Fasseur namelijk geen toestemming van het Koninklijk Huis Archief voor inzage.
Het is mooi als een onderzoeker argumentatief schrijft, een interpretatie geeft van feitjes en gebeurtenissen. Maar in Juliana’s vergeten oorlog worden feitjes en gebeurtenissen gezocht bij een interpretatie. Het is daarom niet erg geloofwaardig dat de biograaf, zoals ze in haar voorwoord schrijft, aan dit onderzoek begon met het traditionele beeld van Juliana voor ogen zoals dat in propagandafilmpjes werd verspreid. Alleen al niet omdat in 2009 een bescheiden biografie van Juliana verscheen, geschreven door Bert van Nieuwenhuizen, waarin al wordt toegelicht waarom het zo onterecht is dat men maar ‘bitter weinig’ weet van Juliana’s rol in ballingschap.
Het is goed dat Withuis nu herhaalt dat Juliana zich zo vaak en openlijk uitsprak over de Tweede Wereldoorlog, meer dan sommigen hebben gesuggereerd. Maar waar staat dat de kroonprinses ‘in Canada zielsgelukkig haar biologische bestemming volgde’? Waarom wordt niet gewoon verteld wat Juliana deed, desnoods met een terzijde dat de propaganda uit die tijd ons anders wilde doen geloven? Juliana maakte zich niet schuldig aan ‘wijfjesgedrag’, maar was er dan iemand die dat beweerde?
Het is te hopen dat na overhandiging van deze geloofsbrief Jolande Withuis in haar definitieve biografie uit de doeken gaat doen hoe de hoofdpersoon van dit boek over een en ander dacht.
Juliana’s vergeten oorlog
Jolande Withuis
127 p. De Bezige Bij,
€ 14,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
