Home BOEKEN: Eichmann was trots op zijn daden

BOEKEN: Eichmann was trots op zijn daden

  • Gepubliceerd op: 28 november 2012
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Bas Kromhout
  • 3 minuten leestijd

‘Ik heb nergens spijt van! […] Ik moet u eerlijk zeggen: als wij van de 10,3 miljoen Joden […] er 10,3 miljoen hadden gedood, dan zou ik tevreden zijn geweest […]. Nu door de nukken van het lot het grootste deel van deze 10,3 miljoen Joden in leven is gebleven, zeg ik tegen mezelf: het lot wilde het zo.’

Deze zinnen sprak Adolf Eichmann, die tijdens de Tweede Wereldoorlog als Judenreferent van de SS de Jodentransporten naar de vernietigingskampen liet rijden, in 1957 tijdens een bijeenkomst van gevluchte nazi’s in Buenos Aires. Ze werden door de Nederlandse oud-SS-propagandist Willem Sassen op geluidsband opgenomen.

Maandenlang interviewde Sassen Eichmann over het ‘Jodenprogramma’ van het Derde Rijk. De Nederlander hoopte dat zijn gesprekspartner zou verklaren dat de moord op 6 miljoen Joden een leugen was. Tot zijn schrik bleek Eichmann echter apetrots op deze prestatie. Het was immers oorlog, en de Joden waren de vijanden van het arische ras. Daarom was Joden vergassen volgens Eichmann net zo noodzakelijk en eervol als vechten aan het front.

Hoewel Eichmanns uitspraken niet aan Sassens verwachting voldeden, besloot hij na diens ontvoering door de Israëlische geheime dienst in 1960 delen van de uitgetypte interviews plus Eichmanns memoires aan te bieden aan de wereldpers. Andere stukken bracht hij onder bij familieleden. Originelen en kopieën zwierven uit over de wereld.

De Duitse filosofe Bettina Stangneth is de eerste die weer een min of meer complete versie van de ‘Argentijnse documenten’ bij elkaar heeft weten te puzzelen. Toch waren de meest sprekende passages allang openbaar. Het Amerikaanse tijdschrift Life, de Duitse Stern en het Poolse Polityka publiceerden tijdens het Eichmann-proces in Jeruzalem in 1961 citaten uit de Sassen-interviews – waaronder het bovenstaande. Ze toonden aan dat Eichmann in de rechtbank loog dat hij barstte. Daar beweerde hij namelijk dat hij slechts een klein radertje was geweest, persoonlijk geen afkeer van Joden voelde en alleen bevelen had opgevolgd.

Dat de interviews toentertijd geen algemene bekendheid hebben gekregen is te wijten aan het feit dat Eichmann twijfel wist te zaaien over de authenticiteit. Sassen zou hem verkeerd hebben geciteerd. Die tactiek werkte: de rechtbank in Jeruzalem besloot de Argentijnse documenten niet als bewijsmateriaal toe te laten. Zo kon Eichmann de rol van onbenullige bureaucraat blijven spelen en werden observanten als filosofe Hannah Arendt op het verkeerde been gezet.

Absolute zekerheid over de betrouwbaarheid van de interviews konden alleen de bandopnamen leveren, die in het bezit waren van Eichmanns nabestaanden. In 1992 kocht een Zwitserse uitgever de banden. Zes jaar later konden televisiekijkers in een documentaire van Guido Knopp met eigen oren horen hoe Eichmann opschepte over zijn miljoenvoudige misdaad. Intussen verhuisden de banden naar het Bundesarchiv in Koblenz, waar ze volgens Stangneth op een plank lagen te verstoffen, totdat zijzelf aan haar ‘puzzel’ begon. Ze heeft alle banden beluisterd, en inderdaad: de inhoud komt woordelijk overeen met de getypte vellen.

Toch levert deze tijdrovende exercitie weinig nieuws op over Eichmanns motivatie als massamoordenaar, want hierover heeft David Cesarani in een uitstekende biografie uit 2004 al het nodige geschreven. Wel voegt Stangneth details toe over Eichmanns bestaan als voortvluchtige. Hij haatte het leven in de Argentijnse anonimiteit. Stangneth ontdekte een brief uit 1956 waarin Eichmann aan bondskanselier Adenauer vroeg te mogen terugkeren naar Duitsland.

Stangneth is een knappe onderzoekster, maar helaas geen groot schrijfster. Dat blijkt al uit de oorspronkelijke Duitse versie. Door de slechte Nederlandse vertaling worden de problemen nog groter. De vertalers blijven qua zinsbouw en formuleringen te dicht bij het Duits, waardoor er soms een stroef soort half-Nederlands ontstaat. Van een uitwisselingsprogramma (Austausch) maken zij een ‘uitruil’ en ook met typische SS-begrippen als Gottgläubigkeit weten zij zich geen raad. Dit had beter gemoeten.


Bettina Stangneth
Eichmann in Argentinië. Het onbezorgde leven van een oorlogsmisdadiger

704 p. Atlas-Contact, € 69,90

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer