Tussen de aanhoudende stroom boeken over Vincent van Gogh publiceren Nienke Denekamp en René van Blerk nu De grote Van Gogh atlas. Een goed idee, want Van Gogh is als geen andere schilder beïnvloed door de wereld om hem heen.
Al vaak is uitgezocht welk kerkje of landschap op de werken van Van Gogh vereeuwigd is, maar in deze Atlas wordt de ruimere omgeving inzichtelijk gemaakt waar de ideeën van Van Gogh tot stand kwamen. Dat begon al in zijn geboorteplaats Zundert, het Brabantse dorpje waar zijn vader dominee was. Hij had daar een luxeleven, met een dienstmeisje, twee koks, een tuinman en een gouvernante. De Aardappeleters, de dorpelingen uit Nuenen die hij in 1885 met mededogen schilderde, hebben niets met zijn eigen achtergrond te maken.
Van Gogh ging in Zevenbergen op een kostschool. Vervolgens werd hij bij een gezin in Tilburg in de kost gedaan om daar de hbs te bezoeken in een kasteeltje dat Willem II er had laten bouwen. Hij hield het er niet vol en ging weer bij zijn ouders in Zundert wonen. Van daaruit werd hij als 16-jarige in Den Haag op kamers gedaan, om in de kunsthandel van zijn oom, Goupil & Cie, te gaan werken. De grote stad beviel hem wel, temeer omdat hij verrukt was van de kunstwerken die hij in het Mauritshuis kon bekijken.
Denekamp en Van Blerk beschrijven het leven van Vincent aan de hand van de plaatsen waar hij woonde. Maar ze hebben ook aandacht voor de communicatiemiddelen: ze beschrijven de spoorwegen die in ontwikkeling waren en de posterijen, met soms vier bestellingen per dag! Toen Van Gogh naar Londen ging om er een vestiging van Goupil te bezoeken, bereidde hij zich voor met de reisgids van Baedeker. Van Gogh was kostganger in het voorstadje Welwyn, waar hij meer in de Bijbel las dan dat hij zich voor de kunsthandel inspande. Omdat zijn moeder zich zorgen maakte over deze omslag, werd Vincent naar de vestiging van Goupil in Parijs overgeplaatst. In Parijs zat hij avondenlang de Bijbel over te pennen. Hij raadde zijn broer Theo aan al zijn boeken weg te gooien, want aan de Bijbel had je wel genoeg. Niet vreemd dat Goupil hem ontsloeg.
Van Gogh was pas 23 toen hij al een reeks mislukkingen achter de rug had. Om zijn leven een nieuwe wending te geven vertrok hij naar het Britse Ramsgate, om daar hulponderwijzer te worden. Twee maanden later werkte hij alweer op een andere school, nu als een soort zendeling. Hij preekte in de kerk, gaf les op een zondagsschool en las in de slaapzaal van deze school de kinderen voor het slapengaan verhalen uit de Bijbel voor. Thuis maakte men zich zorgen. En ook deze keer regelde zijn vader een ander baantje: hij werd medewerker in een boekhandel in Dordrecht.
De Atlas is als een topografisch overzicht opgebouwd: de hoofdstukken hebben titels als ‘Borinage 1878-1880’, ‘Parijs 1886-1888’ en ‘Auvers-sur-Oise 1890’. In de laatste plaats ligt Van Gogh begraven. Zijn broer Theo stierf een halfjaar na hem, in 1891. Toen in 1914 Vincent van Gogh. Brieven aan zijn broeder verscheen, liet Theo’s weduwe hem opgraven en herbegraven naast zijn beroemde broer in Auvers.
De Atlas zit vernuftig in elkaar, telt vele reproducties, prachtige oude en nieuwe foto’s, landkaarten en andere documenten. Kortom, een boek dat uitstekende diensten bewijst als een Baedeker-reisgids voor de Van Gogh-liefhebber.
Hans Renders is directeur van het Biografie Instituut (RUG).
De grote Van Gogh atlas
Nienke Denekamp en René van Blerk, m.m.v. Teio Meedendorp
183 p.
Rubinstein/Van Gogh Museum
€ 24,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
