Ian Kershaw probeert de val van Europa te verklaren.
In de grote reeks ‘The Penguin History of Europe’ zijn prachtige delen over de vroege Middeleeuwen, de Reformatie en de periode 1648-1815 verschenen – en er wordt reikhalzend uitgezien naar Anthony Graftons boek over de Renaissance. Het boek van Kershaw over de eerste helft van de twintigste eeuw is echter het eerste uit deze serie dat in Nederlandse vertaling verschijnt. Dit zal ongetwijfeld te maken hebben met Kershaws (terechte) roem als Hitler-biograaf.
Een tweede deel, over de jaren 1950-2008, gaat nog verschijnen, en hierin betreedt Kershaw een terrein waarop hij zich als historicus tot nog toe niet gewaagd heeft. Het is dus spannend hoe hij het er daar van af zal brengen, maar in dit eerste deel merk je aan alles dat hij over onderwerpen schrijft die hem door en door vertrouwd zijn.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dat geldt niet alleen voor Duitsland en het nationaal-socialisme, waarover hij een reeks baanbrekende boeken heeft geschreven, maar ook voor onderwerpen als de Eerste Wereldoorlog, de nieuwe staten die na 1918 in Midden- en Oost-Europa ontstonden, de gruwelijke geschiedenis van de Sovjet-Unie en de Tweede Wereldoorlog als geheel.
Kershaw staat niet bekend als een bijzonder begenadigd stilist of een hartstochtelijke verhalenverteller; hij is geen Tom Holland, Philipp Blom of Geert Mak. Het gaat hem in de eerste plaats om de analyse van de historische feiten. Hij zoekt niet naar ‘sappige’ verhalen, maar wil echt weten waarom het in de eerste helft van de twintigste eeuw zo faliekant mis kon gaan. En daarvoor onderzoekt hij nauwgezet de economische en politieke ontwikkelingen in deze periode, waarbij hij tevens oog heeft voor het culturele en intellectuele klimaat.
Op overtuigende wijze laat hij zien dat vier verschillende, onafhankelijke ontwikkelingen samen een catastrofale uitwerking hadden. In de eerste plaats nam het bestaande nationalisme steeds onverzoenlijker, vaak racistische trekken aan. Ten tweede gaven de grenzen die na 1918 waren getrokken voortdurend aanleiding tot territoriale conflicten, terwijl er in veel landen bovendien sprake was van heftige strijd tussen de maatschappelijke klassen. En ten slotte leek het kapitalisme definitief in een crisis beland te zijn.
Al deze ontwikkelingen deden zich in hun meest extreme vorm voor in Duitsland, dat ondanks de nederlaag in 1918 nog altijd groot en machtig genoeg was om de vrede in gevaar te brengen. Deze factoren, plus de wil van één man, leidden ertoe dat Europa zichzelf bijna vernietigde.
Voor wie serieus iets wil weten over de geschiedenis van de vorige eeuw, is De afdaling in de hel een onmisbaar boek.
Rob Hartmans is historicus en journalist.
De afdaling in de hel. Europa 1914-1949
Ian Kershaw
639 p. Het Spectrum, € 42,95 (geb.) of € 29,95
