Home BOEKEN: Charmante inbreker wordt dubbelspion

BOEKEN: Charmante inbreker wordt dubbelspion

  • Gepubliceerd op: 23 oktober 2012
  • Laatste update 13 apr 2023
  • Auteur:
    Hans Renders
  • 4 minuten leestijd

Op 16 december 1942 werd Eddie Chapman ’s nachts door een Duits vliegtuig gedropt boven Cambridgeshire. Zijn missie was om de fabriek op te blazen waar de effectieve Mosquito-bommenwerpers werden gemaakt. Chapman was een Engelse crimineel die half oktober 1941 op het eiland Jersey uit de gevangenis was ontslagen. Drie dagen later viel de Kanaaleilanden – Jersey is er een van – de ongelukkige eer toe als enige deel van Groot-Brittannië door Duitsland te worden bezet.

Chapman had zich bij de Duitse autoriteiten als spion aangeboden. Kort daarna werd hij echter gearresteerd en overgebracht naar een strafgevangenis in Parijs. Hij zou telefoonkabels hebben doorgesneden. Het was de eerste keer in zijn leven dat hij opgepakt werd voor iets dat hij níét gedaan had. Chapman was zijn sollicitatie als spion al bijna vergeten toen hij na een maandenlang verblijf in de gevangenis werd gevraagd of hij voor de Duitse inlichtingendienst wilde werken. Graag!

Ben Macintyre, ook de auteur van een ander vernuftig spionageverhaal tijdens de Tweede Wereldoorlog, Operatie Mincemeat, publiceerde in 2007 een pageturner over Eddie Chapman (1914-1997), die nu in Nederlandse vertaling is verschenen. Een necrologie in de Times attendeerde Macintyre op het bestaan van Chapman, die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief was in Engeland, Frankrijk, Spanje, Duitsland, Portugal en Noorwegen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Chapman was charmant, en bovenal een inbreker die met grote kennis van springstoffen elke kluis wist open te krijgen. Als hij niet in de gevangenis zat, frequenteerde hij nachtclubs in Londen, waar de onderwereld, aristocratie en mondaine jetset elkaar ontmoetten. Noël Coward, Marlene Dietrich en de jonge filmregisseur Terence Young (hij zou de eerste James Bond-film regisseren) behoorden tot zijn kennissenkring.

Chapman meldde zich na zijn landing in Cambridgeshire onmiddellijk bij de Britse geheime dienst en bood aan als dubbelspion te gaan werken. Net als de Duitse geheime dienst ging MI5 niet over één nacht ijs en onderwierp hem wekenlang aan uitputtende verhoren. Zo begon het leven van Eddie Chapman als dubbelspion, onder de toepasselijke naam ‘Zigzag’ voor de Britten en ‘Fritz’ voor de nazi’s.

Er begon een ingewikkeld spel van radioberichten die de Duitsers de indruk moesten geven dat Fritz actief was. Om Chapmans geloofwaardigheid intact te houden moest er ook maar eens iets opgeblazen worden. Binnen de kortste tijd was er een legertje MI5-agenten bezig om een aanslag in scène te zetten.

Dit is een van de meest hilarische hoofdstukken uit Zigzag. MI5-medewerker Charles Fraser-Smith – Ian Fleming liet hem in zijn James Bond-boeken figureren als Q – huurde een decorbouwer en zelfs een goochelaar in die van hout en papier-maché de vitale onderdelen van de Mosquito-fabrieken nabouwden, waarna luchtfoto’s de gevolgen van een aanslag suggereerden. De hoofdredacteur van The Times werd in het diepste geheim gevraagd een artikeltje over de aanslag te schrijven. Kleine tegenvaller: hij weigerde, omdat zulks indruiste tegen zijn journalistieke geweten. De Daily Express was wel bereid.

Vervolgens werd Chapman teruggestuurd naar Duitsland. Van daaruit stationeerden de nazi’s hem in Noorwegen in afwachting van zijn volgende missie naar Engeland. Dankzij de gekraakte Duitse radiocode wisten de geallieerden hoezeer er door de nazi’s om Fritz werd gevochten. De marine wilde weten met welk systeem de Britten Duitse onderzeeërs vanaf het wateroppervlak konden detecteren; de Luftwaffe hoopte het nieuwe navigatiesysteem van de Britse bommenwerpers in handen krijgen.

Als roman zou Zigzag ongeloofwaardig zijn, over the top. Macintyre heeft een fijne neus voor krankjoreme details, zoals het gesteggel van de Duitsers over de vraag in welk land Chapmans hoge financiële beloning bij de belasting opgegeven moest worden.

Chapman had in beide kampen een mythische status. J. Edgar Hoover van de FBI schreef uitgebreide memoranda over Zigzag, maar het meest hilarisch is nog wel dat hij uit handen van zijn nazibaas het IJzeren Kruis kreeg uitgereikt. In 1979, na afloop van het bruiloftsfeest van Suzanne Chapman, wandelden twee oude heren gearmd door Hertfordshire, niet ver van de Mosquito-fabriek: Eddie Chapman en Stephan von Gröning, de Duitse officier die hem 35 jaar eerder dat IJzeren Kruis had opgespeld.

Hans Renders is directeur van het Biografie Instituut in Groningen.

Agent Zigzag. Het waargebeurde oorlogsverhaal van Eddie Chapman, de meest beruchte dubbelspion uit de Tweede Wereldoorlog

Ben Macintyre

Historisch Nieuwsblad/Veen Media, € 19,50

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer