Er is geen tekort aan boeken over Winston Churchill. Elk jaar verschijnen er zeker drie werken over de grootste staatsman uit de Britse geschiedenis en dat aantal zal in 2015, vijftig jaar nadat hij aan een hersenbloeding bezweek, nog een stuk hoger zijn. In ieder geval verschijnt er tegen die tijd een Churchill-boek van de Londense burgemeester Boris Johnson.
Voor potentiële lezers wordt het ondertussen steeds moeilijker om de titels uit elkaar te houden. Wilde John voor Kerst nu Warlord. A Life of Churchill at War of Churchill as Warlord krijgen? Naast boekwinkels voor kook-, schaak- en reisliefhebbers bestaat er zeker in het Verenigd Koninkrijk zo langzamerhand behoefte aan een Churchill Bookshop.
In die denkbeeldige boekwinkel staan allereerst zijn eigen werken, zoals de historie van de Tweede Wereldoorlog. Al voor de oorlog had Churchill in het parlement beweerd dat de geschiedenis gunstig over hem zou oordelen, temeer omdat hij deze zelf zou gaan schrijven. Het leverde hem ook nog eens de Nobelprijs voor Literatuur op.
Er zijn van Churchill bovendien al minstens tien biografieën verschenen. In een recent boek stond als enige nieuwtje dat Churchill voor zijn bruiloft naar een jongedame was gegaan om te vertellen waarom zij niet de uitverkorene was. Nee, de toekomst is aan de specialistische boeken, bijvoorbeeld over Churchills vakanties, wijsheden, toespraken, vijanden, liefdesleven, schilderijen en tinnen soldaatjes.
De churchillogie is nu verrijkt met Churchill. The Supreme Survivor, een curieus boek over de gezondheid van de grote leider. Op chronologische wijze laat de Nieuwzeelandse chirurg Wyn Beasley alle kwalen en blessures waaraan Churchill heeft geleden de revue passeren. Hij maakt daarbij op kritische wijze gebruik van de aantekeningen van Churchills lijfarts, en vult deze aan met heerlijke anekdotes, bijvoorbeeld over het sigaarvriendelijke zuurstofmasker dat Churchill had laten maken voor een vliegreis naar Perzië.
Gaandeweg het boek gaat de vraag leven hoe het in vredesnaam mogelijk is dat de immer kwakkelende Churchill op zijn 65ste nog premier werd en de respectabele leeftijd van 90 jaar zou bereiken, twee keer zo oud als zijn vader Lord Randolph. De medische avonturen begonnen op jonge leeftijd. Mede dankzij een te vroege geboorte had Churchill een zwakke gezondheid, en de afranselingen op de kostschool maakten het er niet beter op. Op zijn elfde balanceerde hij tijdens een longontsteking op het randje van de dood.
Korte tijd later werd hij bijna doodgestoken door een medeleerling, lag de wildebras drie dagen in coma na een val uit een boom en raakte zijn schouder uit de kom na een andere smak, wat later voor problemen zou zorgen bij polowedstrijden en vuistgebaren tijdens redevoeringen. In New York werd Churchill door een auto overreden toen hij alleen naar rechts keek. Hij ontsnapte aan een verlamming, maar liep wel de pleuris op in de ziekenboeg.
Soms had hij gewoon pech. Zo werd uitgerekend Churchill door zijn kameel gebeten tijdens een avontuurlijke woestijntocht met Gertrude Bell, Lawrence van Arabië en zijn vrouw. Ook roken zorgde voor kwalen, bijvoorbeeld toen hij zijn sigaar per ongeluk uitdrukte in een doosje lucifers, wat hem een brandwond bezorgde.
Het hinderde zijn functioneren niet. Integendeel. Elke kwaal die hem niet doodde, maakte hem juist sterker, strijdlustiger en dankbaarder. Beasley meldt dat Churchill zich kort voor de Slag om El-Alamein in juli 1942 bedacht dat het exact twintig jaar geleden was dat hij werd geholpen aan een gecompliceerde blindedarmontsteking, reden om de chirurg als dank en ter herinnering een kattebel te sturen.
Veel kwetsuren in Churchills jonge jaren kwamen voort uit zijn drang naar avontuur. Zo smeekte hij in 1897 om mee te mogen met een strafexpeditie in het Bora-Bora gebergte tussen Afghanistan en het hedendaagse Pakistan. ‘Niets in de wereld is opwindender dan om zonder resultaat te worden beschoten,’ schreef de 22-jarige cavalerist indertijd.
Met dit citaat begint Churchill’s First War. Young Winston and the fight against the Taliban van militair historicus Con Coughlin. Het actueel getinte boek is een teken van de hernieuwde interesse die na 11 september 2001 is ontstaan in de Britse avonturen in Afghanistan. En aan wie kan zo’n studie beter worden opgehangen dan aan de jonge Winston?
Zes weken lang riskeerde Churchill zijn leven in de strijd met opstandige bergvolkeren die een Brits militair kamp hadden aangevallen. Bang voor een Russische aanval op Brits-Indië beschouwden de Britten Afghanistan als een belangrijke buffer. De verdeel- en heerspolitiek werkte naar behoren, maar de Pashtun-clans moest weinig van de Britten en hun zoethoudertjes hebben. Churchill zelf had ook zijn twijfels over de Britse Afghanistan-politiek: ‘Financieel gezien is het desastreus, moreel verderfelijk, militair een open vraag en politiek een blunder.’
In het veld was Churchill echter in zijn element en in de rustige uren werkte hij als oorlogscorrespondent, zoals hij dat later ook zou doen in Soedan, Cuba en Zuid-Afrika.
Churchills Story of the Malakand Field Force is de laatste jaren verslonden door onder meer Amerikaanse generaals. Een van hen luisterde zelfs naar een gesproken versie tijdens het trimmen in Kaboel.
Het vormt ook basismateriaal voor Coughlin, wiens boek leert waarom het nagenoeg onmogelijk is om duurzame militaire successen te behalen in het onherbergzame land met zijn op z’n zachtst gezegd sceptische bevolking. De strafexpeditie tegen de ‘Talibs’ was vooral een persoonlijk succes voor Churchill, die voor de verandering niet gewond raakte. Voor hem was militaire roem een eerste stap naar de grote politieke carrière waar hij van droomde. Het lukte.
Wyn Beasley
Churchill. The Supreme Survivor
Mercer Books, 200 p., € 33,99
Con Coughlin
Churchill’s First War. Young Winston and the Fight Against the Taliban
Macmilan, 298 p., € 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
