Home BOEKEN: ‘Alleen de wolken. Cultuur en crisis in het Westen, 1918-1938’

BOEKEN: ‘Alleen de wolken. Cultuur en crisis in het Westen, 1918-1938’

  • Gepubliceerd op: 29 oktober 2014
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 4 minuten leestijd

Laat ik het maar meteen toegeven: van de drie boeken van Philipp Blom die ik tot nog toe gelezen had, was ik allerminst onder de indruk. Akkoord, ze waren vlot geschreven en je stak er beslist wat uit op, maar ze bevatten tamelijk veel foutjes, waren volgens mij nogal oppervlakkig en bovendien vond ik ze vreselijk pretentieus. Of het nu om zijn twee boeken over de Verlichting ging of om zijn boek over de jaren vóór de Eerste Wereldoorlog, Blom deed alsof hij met volstrekt onbekend materiaal en totaal nieuwe inzichten kwam. En dat trucje werkte bij veel recensenten, omdat hij slechts summier duidelijk maakte waarop hij zich baseerde.

Echt onbevooroordeeld begon ik dus niet aan Alleen de wolken, dat als vervolg op De duizelingwekkende jaren de periode 1918-1938 bestrijkt. Maar uiteraard is het heel goed mogelijk dat Blom een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt en dat dit boek wel terecht een bestseller is. Bovendien is het een boeiende en tumultueuze periode, dus stof genoeg voor een goed verhaal. Er is over het Interbellum natuurlijk wel heel veel geschreven, maar niettemin is het altijd mogelijk om met nieuwe inzichten te komen en onverwachte dwarsverbanden bloot te leggen.

De methode die Blom hanteert is dezelfde als in De duizelingwekkende jaren. Elk jaar levert één hoofdstuk op, waarin meestal één thema centraal staat. Dat heeft als voordeel dat dit soms een onverwachte invalshoek oplevert en niet het standaardverhaal wordt afgedraaid. Blom behandelt niet alleen de opkomst van de nazi’s, maar ook die van de jazzmuziek; het gaat niet alleen over de economische crisis, maar ook over revolutionaire ontwikkelingen in de natuurwetenschappen (en het christelijke achterhoedegevecht daartegen).

Het nadeel is dat we constant van het ene land naar het andere worden gekatapulteerd en er soms onvergelijkbare zaken met elkaar worden vergeleken. Zo begint het hoofdstuk over 1935 met de beruchte Dust Bowl, een periode waarin  gigantische zandstormen het Zuiden van de VS teisterden en honderdduizenden arme boeren en landarbeiders van huis en haard verdreven. Het is een tikje vreemd dat Blom vervolgens een link legt met de Joden die in die tijd Duitsland ontvluchtten, en schrijft dat ook in dat land ‘een storm’ opstak. Het nationaal-socialisme als natuurverschijnsel? Ik snap dat het een literaire truc is, maar het is niet de enige keer dat Blom laat zien dat hij van politiek aanzienlijk minder kaas gegeten heeft dan van cultuur.

Wat ook opvalt is dat zijn bibliografie ditmaal vrij uitgebreid is, al vermeldt hij soms de Britse én Amerikaanse editie van hetzelfde boek. Als het echter over Duitsland gaat – niet het minst relevante land in deze periode –, blijkt dat hij veel essentiële literatuur gemist heeft. Uiteraard kun je niet alles lezen, maar Ian Kershaws Hitler-biografie overslaan? En hoe kun je een hoofdstuk laten beginnen met de straatgevechten in Barcelona in mei 1937, toen aan republikeinse kant een burgeroorlog binnen de burgeroorlog woedde, zonder George Orwells Homage to Catalonia te hebben gelezen?

Uiteraard noemt Blom de beroemde schrijver wel, maar merkwaardig genoeg laat hij hem in de Internationale Brigades vechten. Nu vochten verreweg de meeste buitenlandse vrijwilligers inderdaad in deze door Moskou gecontroleerde en misbruikte eenheden, maar Orwell diende in de militie van de Partido Obrero de Unificación Marxista, een marxistisch-leninistisch partijtje dat niets van Stalin wilde weten. In zijn prachtige memoires over de Spaanse Burgeroorlog beschreef Orwell dan ook hoe hij daar in Barcelona tegen de Moskou-gezinde communisten vocht – een ervaring die van grote invloed was op zijn politieke denken en zonder welke boeken als Animal Farm en 1984 nooit geschreven zouden zijn. Is dit klein bier? Het kan, maar ik vind het bezopen.

Alleen de wolken. Cultuur en crisis in het Westen, 1918-1938
Philipp Blom
Vertaald door Pon Ruiter en Henny Corver
571 p. De Bezige Bij, € 34,90

     

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Nieuws

Zeventiende-eeuwse jongen kreeg Staten-Generaal als peetouder

In 1668 kreeg een baby, de zoon van de graaf en gravin van Bentheim, een opmerkelijke voornaam. Het jongetje werd ‘Statius’ gedoopt, een afgeleide van het woord ‘Staten’. De Staten-Generaal van de Nederlandse Republiek waren namelijk peetouder van het kind. En zij hadden om die naam gevraagd.  Het was een opmerkelijke gang van zaken, want...

Lees meer
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Interview

‘Met Mark Rutte zocht ik naar de resten van Van Oldenbarnevelt’ 

Ronald van Raak ging op onderzoek onder het Binnenhof. Hij vertelt over zijn historische sensatie: ‘In mijn goede pak kroop ik door het stof.’ Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?  ‘Die heb ik zeker ervaren tijdens een koude januarinacht in 2019, het hagelde, toen ik met Mark Rutte afdaalde in de...

Lees meer
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Artikel

Lída Baarová: de onmogelijke liefde van Joseph Goebbels 

Rijkspropagandaminister Joseph Goebbels raakt zo verliefd op de Tsjechische actrice Lída Baarová dat hij er met haar vandoor wil. Het komt er niet van, en Baarová betaalt een hoge prijs voor de affaire. ‘Geen van mijn films is zo dramatisch geweest als mijn leven.’  Haar moeder pusht Lída (1914-2000) en haar zus Zorka Janů al...

Lees meer
Allegorie Willem I
Allegorie Willem I
Beeldessay

Het regent koninklijke lintjes, een onderscheiding die Willem I invoerde

Koning Willem I doet zijn best het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden op te stoten in de vaart der volkeren. Toch verliest hij de helft van zijn land. Op 30 november 1813 landt Willem Frederik van Oranje na een ballingschap van 19 jaar op het strand van Scheveningen. Twee dagen later wordt hij uitgeroepen tot soeverein...

Lees meer