De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was veel groter dan werd aangenomen. Robert Parthesius kwam tot die conclusie door in zijn proefschrift Dutch Ships in Tropical Waters de intra-Aziatische handel in kaart te brengen.
Tot nu toe bestudeerden historici voornamelijk de zogenoemde Retourroute: van Amsterdam naar Azië en weer terug. Tussen 1595 en 1660 maakten 1368 schepen deze tocht. Parthesius telde in dezelfde periode nog eens 11.507 reizen binnen Aziatische wateren. Beide routes kwamen samen in Batavia, waar een gecentraliseerde administratie het overzicht hield. Het verschepen van kostbare waren vanuit Europa bleek nauwelijks winstgevend: Aziatische handelaren waren nauwelijks geïnteresseerd in Europese goederen. De VOC financierde haar activiteiten daarom met regionale handel in lokale producten.
Flexibiliteit was het devies waar de intra-Aziatische handel groot mee werd, aldus Parthesius. Traditioneel werd de handel gehinderd door het regenseizoen. De vaart lag dan stil, ook die van de Portugese en Engelse concurrenten. De VOC ontwikkelde echter een systeem van vaarroutes waardoor schepen gedurende het hele jaar ingezet konden worden.
De diversiteit van de vloot was groot door de bouw van schepen van verschillend formaat. Zo kon de Compagnie snel inspelen op fluctuaties in vraag en aanbod. Schepen werden bovendien hergebruikt als ze voor hun oorspronkelijke functie niet meer geschikt waren.
Ter illustratie: het schip Avondster voer in 1655 van Europa naar Batavia, vanwaar het in december met de westerse moessonwind richting de Molukken vertrok. In maart 1656 keerde het met de oosterse moessonwind terug naar Batavia. In juli van hetzelfde jaar was het seizoen geschikt voor een reis naar Japan, en in november voor de terugreis. Omdat de Avondster niet kon terugkeren naar Europa, werd ze vervolgens ingezet voor patrouille langs de Javaanse kust. Uiteindelijk kwam het schip voor een militaire expeditie terecht in India.
Robert Parthesius
Dutch Ships in Tropical Waters. The Development of the Dutch East India Company (VOC) Shipping Networks in Asia 1595-1660
217 p. Amsterdam University Press, € 30,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
