Een onbekende historische foto. Is het verhaal erachter te vertellen? Vakbondsvoorzitters Lodewijk de Waal (FNV) en Doekle Terpstra (CNV) doen een poging.
`Ik heb ooit een verhaal gehoord van een oude vakbondsman,’ peinst De Waal, `die mij vertelde over het medezeggenschapsorgaan van een fabriek. De vertegenwoordigers van de arbeiders kregen, vlak voordat de vergadering was afgelopen, een sigaar van de baas. Zo waren ze gedwongen sigarenrokend terug de fabriek in te gaan. De werkgever vond het leuk om te suggereren dat hij de vertegenwoordigers had ingepakt! Is dat misschien wat hier gaande is?’
Ook zijn CNV-collega denkt meteen aan arbeiders en bazen. “`Gewoone lieden”,’ legt hij uit, `waren in de jaren twintig van de vorige eeuw te herkennen aan een pet en het ontbreken van een stropdas. Op de achtergrond staan heren toe te kijken. Deze zijn van de bedrijfsleiding: in stofjas en mét stropdas.’ De Waal denkt met hem mee: `Die jongeman achter de keurmeesters heeft net als de bazen een witte boord. Dat zou wel eens het zoontje van de baas kunnen zijn. De “witte boorden” aanschouwen belangstellend hoe de “blauwe boorden” (de arbeiders) hun sigaar in ontvangst nemen. Twee arbeiders staan – opvallend achteraf – eveneens belangstellend toe te kijken.’
Terpstra’s oog valt op de man die de sigaren uitdeelt. `Die “man in het wit” is een soort keurmeester. Hij overhandigt nieuwe sigaren, waarin hij persoonlijk de brand heeft gestoken, aan proevers.’ Verbaasd bestudeert hij de man het meest links in de rij: `Die proeft maar liefst twee sigaren tegelijk!’
De Waals aandacht wordt getrokken door de drie flessen melk. `Waarom drie flessen melk als er vier mannen zitten?’ Het brengt hem op een idee: `Het is bekend dat er melk werd verstrekt tegen loodvergiftiging, bijvoorbeeld in drukkerijen.’
`Nee,’ verklaart Terpstra stellig. `Die melkflessen leiden af van het echte onderwerp: de sigaar of beter: de sigarenproeverij.’
`Het gaat hier om een consumententest. De sigarenmakerij heeft een nieuw soort sigaar ontwikkeld die betaalbaar is voor de arbeider, en wil met behulp van een test nagaan welke variant het best voldoet. Aangezien dit voor het eerst gebeurt, wordt van deze gebeurtenis een foto gemaakt voor het bedrijfsarchief.’
Ook de functie van de melk is hem nu duidelijk: `De melk dient om de mond te reinigen, zoals brood bij een moderne wijnproeverij.’ Maar waarom zouden hier dan juist `gewoone lieden’ aan meewerken? `De nieuwe sigaar moet betaalbaar zijn voor de arbeider, en daarom wordt deze mannen om hun oordeel gevraagd,’ concludeert Terpstra.
De Waal blijft bij zijn drukkerij: `Wordt de jaarlijkse bonus misschien aan de drukkers gepresenteerd in de vorm van sigaren? Het zou de sceptische blik van de man die de tweede is van rechts verklaren. Vast een vakbondsbestuurder die het niet zo ziet zitten met de vriendelijke geste van de werkgever.’
Alle twijfel lijkt verdwenen. `Ja, dat moet het zijn: het moment dat de uitdrukking “sigaar uit eigen doos” ontstond, vereeuwigd door een oplettende fotograaf.’
Uitleg: De foto is genomen in maart 1931, in Frascati in de Nes, waar veel tabakshandelaren zaten. Er wordt tabak gekeurd door werklozen die mogen proefroken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
