Audiovisueel: DE RAMP, VERHALEN VAN OOGGETUIGEN

Première Nederlands Filmfestival in Utrecht, donderdag 10 oktober

Het regent niet meer en de storm is gaan liggen. Maar het water staat nog zeker anderhalve meter hoog en de vloed heeft het witte huisje met de rode dakpannen danig toegetakeld. Uit het grijsblauwe water steken kale takken. De foto zou afgelopen zomer in Tsjechië gemaakt kunnen zijn, of ergens langs de Elbe in Oost-Duitsland. Maar het is Zeeland, februari 1953.
        Koert Davidse, regisseur van De Ramp, verhalen van ooggetuigen: `Kleurenfoto’s brengen de Watersnoodramp heel dichtbij. Het lijkt opeens veel minder lang geleden.’ Voor zijn documentaire ging hij bij particulieren op zoek naar nieuwe beelden. `Er zijn veel mensen die daags na de ramp aan het filmen sloegen en hun opnames gewoon op zolder hebben liggen.’ Zijn onderzoek leverde, naast bewegend zwart-witbeeld, ook drie rolletjes met kleurendia’s op. `Een aantal van deze dia’s is gemaakt door een jonge Amerikaan die tijdens de rampdagen met zijn kleurencamera op bezoek was bij zijn Zeeuwse familie. Na thuiskomst stuurde hij als dank zijn “vakantiekiekjes” op.’
        De Ramp gaat niet over de dijken en de waterkering, maar over de mensen die de ramp aan den lijve hebben meegemaakt. Zeven overlevenden doen nauwgezet verslag van de dramatische gebeurtenissen van 1 en 2 februari 1953. De film volgt het verloop van de ramp: van de dijkdoorbraak tot het moment waarop de vertellers gered worden. Davidse: `Op de eerste nacht kwam het water. Maar de mensen die niet meteen weg konden komen, hebben vaak ook de tweede nacht op zolder, op het dak van hun huis of stuurloos dobberend op het water doorgebracht.’
        Davidse was verbaasd toen hij erachter kwam dat er nooit een diepgaande documentaire over de Watersnoodramp was gemaakt: `Op televisie is er jaarlijks natuurlijk wel wat aandacht voor. Meestal komt er dan één overlevende aan het woord, en dan gaat het programma – hup – door naar de Deltawerken.’ In De Ramp wordt juist duidelijk hoezeer die twee nachten in februari de levens van de hoofdrolspelers hebben bepaald. Ze zijn bang voor water of hebben nachtmerries als het stormt. Sommigen kampen met schuldgevoelens omdat zij, door stom toeval, de ramp overleefden, terwijl familieleden die het huns inziens meer verdienden reddeloos verdronken.
        Een zeventigjarige man vertelt het verhaal van zijn moeder, inmiddels in de negentig, die er nog altijd moeite mee heeft om over haar ervaringen van die nacht te vertellen. Toen het water begon te stijgen, klom zij samen met een van haar zoons op haar huis. Maar het huis stortte in, ze dreven weg op het dak en botsten daarmee op een elektriciteitspaal, waar ze in klommen. Toen de nacht viel, verzwakte de greep van de jongen om de paal. Hij liet los, viel in het water en verdronk. Zijn moeder werd vierentwintig uur later gered.
        Drieënveertig jaar is Davidse, dus van na de Waternoodsramp. Maar de in Zeeland geboren en getogen filmer ondervond wel van jongs af aan hoezeer de ramp een `waterscheiding’ vormde in het Zeeuwse collectieve geheugen. `Op veel Zeeuwen heeft de ramp meer indruk gemaakt dan de Tweede Wereldoorlog. Alles wordt, ook nu nog, ingedeeld in voor en na 1953. Iedereen kent immers wel iemand die verdronken is. Het dorp waar ik woonde was zelf niet getroffen, maar mijn vader heeft wel nachtenlang in een bootje rondgevaren om mensen van de daken te halen. Ik groeide op met die verhalen.’
        De hoofdrolspelers in de documentaire waren rond de twintig toen de dijken braken. Davidse: `De jaren die volgden, waren erg druk. Ze trouwden, kregen kinderen, moesten hard werken. Er was geen tijd om terug te kijken. De stugge Zeeuwse mentaliteit en de tijdgeest van de jaren vijftig hebben daar vast ook een rol in gespeeld. Paradoxaal genoeg lijkt het erop dat de ramp in de loop der tijd voor de betrokkenen steeds actueler wordt. Het lijkt of ze nu pas tijd hebben om over de Watersnoodramp na te denken.’