Dit is niet de eerste biografie die aan Albert Speer (1905-1981) is gewijd, ook niet de eerste die kritisch uitpakt voor deze architect van het Derde Rijk, maar wel de meest vernietigende. Via gedegen bronnenonderzoek toont biograaf Magnus Brechtken aan dat Speer de dans ontsprongen is. Hij had tezamen met andere prominente nazi’s en oorlogsmisdadigers ter dood veroordeeld moeten worden in het proces van Neurenberg.
Hij was een misdadiger en een opportunist, almaar bezig zijn loopbaan verdere glans te geven. Hij werkte actief mee aan de Jodenvervolging en dankzij hem heeft de Duitse oorlogsindustrie langer kunnen functioneren. Vanaf 1933 was hij al nazi. Zo blijft er niets over van het florissante beeld dat Speer van zichzelf schetste en dat anderen – onder wie vooraanstaande historici als Joachim Fest – hielpen propageren. Speers ‘vertelsels’ werden meestal klakkeloos door hen nagepraat, en Fest werkte zelfs actief mee aan het witwassen van Speer, die als ooggetuige zo belangrijk was voor Fests Hitler-biografie.
In 1972 kon Speer nog glashard onweersproken beweren: ‘U weet dat de Endlösung een geheim was, ook voor mij.’ Zo bezien is deze biografie de deconstructie van een aartsleugenaar. Waarom viel men zo voor Speer, vaak tegen beter weten in? Omdat naoorlogs Duitsland behoefte had aan een berouwvolle zondaar, een ‘nette Duitser’, een ‘goede nazi’. Ook Harry Mulisch trapte in de ‘Speer-marketing’; misschien zag hij in Speer wel zijn dierbare collaborerende vader, de voormalige Oostenrijkse officier.
Aan deze baanbrekende inzichten komt deze biograaf door de documenten te bestuderen. Dat klinkt logisch, maar Brechtken maakt duidelijk dat veel bronnen over Speer al decennia beschikbaar zijn en niet systematisch zijn onderzocht. Hij deed dat wel, en het is aan zijn pionierswerk te danken dat er vermoedelijk niet snel een serieuze biografie van Speer zal verschijnen die positief zal zijn over deze politiek misdadiger, opportunist pur sang, manipulator en charismatische fantast.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
