Home Dossiers Bezetting Nederland Ad van Liempt over ‘De Oorlog’

Ad van Liempt over ‘De Oorlog’

  • Gepubliceerd op: 8 oktober 2009
  • Laatste update 08 nov 2022
  • Auteur:
    Geertje Dekkers
  • 5 minuten leestijd
Ad van Liempt over ‘De Oorlog’
Anton Mussert met NSB'ers
Dossier Bezetting Nederland Bekijk dossier

‘Ik vind het heel bijzonder om hier te zitten,’ zegt Ad van Liempt, voormalig eindredacteur van geschiedenisprogramma Andere Tijden. Hij maakte de negendelige tv-serie De Oorlog, die vanaf 25 oktober wordt uitgezonden, en schreef het bijbehorende boek, dat tegelijkertijd verschijnt. ‘Hier’ is in het Amsterdamse café Eik en Linde, naast de Hollandsche Schouwburg, waar in de Tweede Wereldoorlog Joden moesten wachten op hun deportatie. Aan de overkant van de Plantage Middenlaan lag ooit de bijbehorende crèche, waar Joodse kinderen vastzaten.

Als Van Liempt erover vertelt is het duidelijk dat de verhalen hem raken. ‘Hier zijn heldendaden verricht,’ zegt hij. ‘De crèche werd alleen bewaakt door een soldaat die voor de Hollandsche Schouwburg op wacht stond. Als er een tram voorbijreed, kon die de crèche even niet zien. Regelmatig ontvoerde iemand op zo’n moment een kind en rende dan met het kind op de arm met de tram mee om uit het zicht van de soldaat te blijven. Bij de volgende halte sprongen ze dan op de tram. Soms begonnen alle reizigers in de tram spontaan te klappen.’ Het kind was bevrijd.

De oorlog leeft voor Van Liempt, en hij is dan ook opgetogen dat hij het boek en de serie heeft kunnen maken. ‘Er was geld beschikbaar voor zo’n grootschalig project; dat gebeurt tegenwoordig nog maar zelden. Samen met Hans Blom, voormalig directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), stuurde Van Liempt vier onderzoekers aan, die voor elk van de negen delen van de serie een ‘dikke ordner’ vol materiaal verzamelden.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

‘Voor het boek heb ik die ordners nog eens doorgenomen,’ zegt Van Liempt. ‘Ik kon vier keer zoveel tekst kwijt als in de serie, dus dat was een mooie kans om het materiaal beter te benutten. Hans Blom is ook bij het schrijven van het boek van onschatbare waarde geweest.’

Naast het boek en de negendelige volwassenenserie komen er een serie voor kinderen, Dertien in de oorlog, en een website. ‘Dankzij een goede relatie met het Instituut voor Beeld en Geluid en het voortreffelijke werk van onder meer beeldresearcher Gerard Nijssen hebben we veel onbekend beeld om te laten zien. Daarmee hebben we ook nog een serie dvd’s samengesteld.’

Boek en serie moeten een update zijn van het werk van Loe de Jong (1914-2005). Met zijn monumentale boekenserie Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog en zijn jarenlange tv-serie De Bezetting (1960-1965) gaf hij het beeld van de oorlog in Nederland vorm.

‘Ik ben een enorme fan van De Jong,’ zegt Van Liempt. ‘Het grootste deel van zijn verhaal is overeind gebleven. Maar er is sindsdien wel het een en ander veranderd aan het wetenschappelijke beeld van de oorlog, en dat dringt bij grote delen van Nederland niet door. Er zit een kleilaag tussen wetenschap en publiek.’ Daar moeten boek en serie verandering in brengen.

Vooral op het terrein van de economie is de opvatting van De Jong achterhaald, vindt Van Liempt. ‘Daar lag zijn interesse nu eenmaal niet. Bij de oorlog denken we vooral aan grauwe armoede en honger, maar de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het in de eerste jaren economisch behoorlijk goed ging.’ Historicus Hein Klemann schreef er een opmerkelijk boek over: Nederland 1938-1948. Economie en samenleving in jaren van oorlog en bezetting (2002). De industrie draaide aanvankelijk gewoon door, stelt Klemann, en veel bedrijven maakten grotere winsten dan ooit.

‘Kort na de Duitse inval,’ zegt Van Liempt, ‘waren er 600.000 werklozen. In december 1940 meldde rijkscommissaris Seyss-Inquart dat het werkloosheidsprobleem was opgelost. Er waren weliswaar 80.000 mensen tewerkgesteld, maar de rest had echte banen. Een belangrijk deel van de industrie profiteerde van de oorlog. Neem de schoenenindustrie: die groeide met 500 procent. Allemaal soldatenlaarzen.’ Deze nieuwe inzichten vindt Van Liempt zo belangrijk dat hij er een hele aflevering van de serie aan wijdt en, parallel daaraan, een heel hoofdstuk in zijn boek.

Daarnaast besteedt Van Liempt aandacht aan het dagelijks leven in de oorlog, en vooral ook aan de normaliteit daarvan voor veel Nederlanders. ‘Vooral de erge verhalen over de oorlog blijven hangen. Maar er zijn dorpen in Nederland waar nooit of vrijwel nooit een Duitse soldaat is geweest. In Noordhogerbrug, bijvoorbeeld, in Groningen.’ Daar zijn een paar soldaten doorheen getrokken aan het begin van de oorlog en soms stond er een op wacht bij de plaatselijke brug, maar dat was het dan wel.

Duitse soldaten merkten het ook: zij vonden de sfeer in Nederland in de eerste jaren aangenaam. Er was hier genoeg te eten, want tot de Hongerwinter functioneerde de voedseldistributie goed. Er was weinig gevaar en er was voldoende gelegenheid om plezier te maken. ‘Er zijn in die tijd 130.000 verkeringen ontstaan met Duitse soldaten,’ zegt Van Liempt.

Natuurlijk was er veel ellende in de oorlog, zegt hij. ‘Maar het was niet zo zwart-wit als veel Nederlanders denken. Ook op dat punt is het beeld van De Jong blijven hangen, hoewel Grijs verleden van Chris van der Heijden wel een debat heeft losgemaakt.’ Nederland was in de oorlog niet onderverdeeld in helden, collaborateurs en slachtoffer, stelt Van der Heijden in dat boek uit 2001; de meeste mensen zaten daar ergens tussenin. Ze maakten geen duidelijke morele keuzes en probeerden hun leven zo normaal mogelijk voort te zetten. Het overgrote deel was niet goed of fout, maar ging op in de grijze massa.

Al die nuanceringen betekenen niet dat boek en serie voorbijgaan aan het leed in de oorlog – aan het bestaan in de kampen in Indië, bijvoorbeeld, en aan de vervolging van de Joden. Van Liempt: ‘De deportatie van de Joden is een van de grootste tragedies uit de geschiedenis.’

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer