Home ‘Activisme is uit de tijd’

‘Activisme is uit de tijd’

  • Gepubliceerd op: 17 sep 2018
  • Update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Maurice Blessing
‘Activisme is uit de tijd’

In de ‘stelling’ reageert een vast panel van historici op een actuele gebeurtenis. Deze keer: ‘Activisme is uit de tijd’. 

Martin Sommer:

‘Ik zie juist overal activisme en opstand. “De opstand der burgers”, zoals H.J. Schoo de Fortuyn-opstand omschreef, heeft zich inmiddels over heel Europa verspreid. Of het nu gaat om Italië, Hongarije of Duitsland, overal verzetten burgers zich tegen het beleid en de sterk toegenomen macht van niet-gekozen instellingen. Net als de Trump-beweging in de VS.

De afgelopen decennia heeft een enorme machtsverschuiving plaatsgevonden van traditionele, door het volk gekozen organen als het parlement en de gemeenteraden naar niet-representatieve instituties. Zoals de Europese instellingen, de grote bedrijven, de departementen, alle toezichthouders en ngo’s en wat al niet meer. Die aantasting van onze democratische instituties zou je kunnen vergelijken met de centraliseringsmaatregelen die Filips II hier doorvoerde en waartegen de edelen en de steden in opstand kwamen.

Hoewel het de adel in 1566 vooral om het behoud van hun traditionele privileges ging, was het volk wel degelijk religieus gemotiveerd. De Beeldenstorm richtte zich tegen de katholieke machthebbers en leerstellingen. Met wat goede wil zie je nu het nationalisme deze bindende, emanciperende rol op zich nemen. Het is niet toevallig dat de nieuwe, niet-gekozen machten nationalisme graag gelijkstellen met fascisme. Het nationalisme vertegenwoordigt datgene wat niet gedacht mag worden. Terwijl de zogenoemde populisten in de verkiezingsarena met succes een nationale agenda voeren.’

Martin Sommer is historicus en journalist van de Volkskrant.

 
Beatrice de Graaf:

‘Activisme als een links-emancipatoire beweging van jongeren die oude, vermolmde instituties willen afbreken en een nieuwe wind van democratie en inspraak wilden laten waaien – dat idee is inderdaad uit de mode geraakt. Toch zijn nog altijd veel wetenschappelijke theorieën geënt op deze historisch specifieke benadering van het verschijnsel activisme. De buitenparlementaire oppositie in Duitsland, of zelfs het revolutionaire geweld van terroristische organisaties als de RAF of de Rode Brigades, wordt dan geduid als een uiting van grieven waarvoor in de politieke arena geen ruimte was.

Maar dat wil niet zeggen dat het verschijnsel activisme zelf uit de mode is. Het moderne activisme komt alleen vaker van de rechterzijde van het politieke spectrum. Het is meer instant en vaak verbonden met vandalisme of hooliganisme. Want ook de Oost-Duitse burgers die in Chemnitz tegen immigratie protesteren, zijn activisten. Zoals ook neonazi’s en jihadisten een activistische agenda kunnen voeren.

In het laatste geval spreken we doorgaans van terrorisme, en doen we onderzoek naar radicaliseringsprocessen. Maar hoe zit het dan met het Twitter-activisme, of de oploopjes van Pegida, de PVV of de AfD? In Nederland wordt nog te weinig geïntegreerd onderzoek gedaan naar deze moderne vormen van activisme. Met als risico dat we de dynamiek ervan gemakkelijk over het hoofd zien.’

Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.

 
Felix Klos:

‘Nee, activisme is nog altijd springlevend. Het heeft alleen nieuwe gedaantes aangenomen. Internetactivisme mét bijbehorende hashtag – van #metoo en #blacklivesmatter tot #heforshe – domineert met regelmaat het nieuws. Ik denk ook aan een tv-maker als Arjen Lubach met zijn boycot, om privacyredenen, van Facebook. Via onder meer Twitter spoorde hij andere gebruikers aan hetzelfde te doen en hij wist daarmee flink wat effect te sorteren.

Het nieuwe activisme is effectief en agendeert belangrijke maatschappelijke thema’s, maar is tegelijkertijd ook bijzonder vluchtig. Het wordt niet voor niets soms clicktivism genoemd. Het energieke activisme van de jaren zestig, gevoed door een oprecht maar nu misschien verloren geloof in vooruitgang, zien we tegenwoordig veel minder. De tijdgeest maakte het activisten indertijd mogelijk een breed publiek te mobiliseren in een overwegend vreedzaam streven naar een gedeeld ideaal. Of voor de strijd tegen een onaanvaardbaar onrecht.

De lijfspreuk van de studenten uit mei 1968 — “de verbeelding aan de macht” — wist hen letterlijk op de barricaden te krijgen. Voor de “barricaderevolutionairen” van de sixties stonden vrijheid, gelijkheid en democratisering centraal. Veel van die idealen hebben ze door volharding en onbeschroomd idealisme verder weten te brengen. In een tijd van groeiend nationalisme en “identitair verzet” kunnen we wel weer iets meer van dit soort activisme gebruiken.’

Felix Klos is historicus en auteur van Winston Churchill, vader van Europa.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 10 - 2018

Nieuwste berichten

Broers vechten om het hertogdom Gelre
Broers vechten om het hertogdom Gelre
Artikel

Broers vechten om het hertogdom Gelre

Jarenlang vochten de broers Reinald en Eduard om de macht in het hertogdom Gelre. Daarmee maakten ze niet alleen elkaars leven tot een hel, maar ook dat van iedereen die op hun land leefde. Er was sprake van ‘burger-moorden, dood-slaen, hangen, drenken en andere boosheden meer’.  Gelderland was een bloedbad, in 1354. Veluwse boeren trokken...

Lees meer
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer