In de achttiende eeuw steeg de vraag naar slaven in gebieden rond de Indische Oceaan. Onder meer in huidig Indonesië verhandelde de VOC slaven voor stijgende prijzen, om hen bijvoorbeeld in de peper- en suikerproductie tewerk te stellen. Dat blijkt uit onderzoek van Matthias van Rossum dat recent verscheen in de Journal of Global History.
De slavenhandel rond de Indische Oceaan volgde lang eenzelfde trend als die rond de Atlantische Oceaan. Van Rossum: ‘Daar stegen de vraag en de prijzen in de achttiende eeuw door de groei van plantages. Rond de Indische Oceaan zie je eenzelfde prijsstijging, en ook die had waarschijnlijk met plantages te maken. In de ommelanden van Batavia werden bijvoorbeeld suikerplantages uitgerold en daar werden slaven aan het werk gezet.’
De Verenigde Oostindische Compagnie verscheepte zelf slaven, maar liet in de ‘eigen’ gebieden ook veel van deze handel aan anderen over. Van Rossum: ‘Wel bemoeide de VOC zich er altijd mee. Vooral in de achttiende eeuw trad ze op als een soort overheid. Ze administreerde, inde belastingen en reguleerde de handel – ze bepaalde bijvoorbeeld uit welke gebieden slaven mochten worden gehaald en uit welke niet.’
Honderdduizenden slaven
Matthias van Rossum schat dat in de zeventiende en achttiende eeuw 660.000 tot 1,1 miljoen mensen als slaaf naar VOC-gebieden werden vervoerd. Slaven kwamen indertijd uit allerlei streken rond de Indische Oceaan: Zuid-Oost-Afrika, Madagaskar, India, Bali, Sulawesi en tussenliggende gebieden. De meesten werden binnen een regio verscheept, bijvoorbeeld van de ene kant van de Indonesische archipel naar de andere. De VOC gebruikte slaven vanaf haar vroegste begin. Zij moesten bijvoorbeeld kanalen graven, in mijnen werken, en suiker, specerijen en andere goederen produceren.
Tegen het einde van de achttiende eeuw daalde de vraag naar slaven in de VOC-gebieden. Vermoedelijk kwam dat doordat andere arbeidsvormen belangrijker werden, met name corveesystemen met verplicht werk door niet-slaven. ‘Die systemen, een soort voorlopers van het cultuurstelsel, had de VOC al sinds haar vroegste jaren gebruikt, en ze waren naast de slavernij blijven bestaan,’ legt Van Rossum uit. ‘Maar tegen het einde van de achttiende eeuw werden deze systemen steeds meer toegepast, bijvoorbeeld voor de koffieproductie. Deze omslag kan verschillende redenen hebben: bijvoorbeeld dat slaven nogal eens in opstand kwamen. Maar veel over de slavenhandel in Azië is nog onbekend. We staan echt aan het begin van het onderzoek ernaar.’
